Obrazki. Berta (2).

Część druga.

Najczęściej bawi się sama. Nie przepada za towarzystwem swoich kuzynów.
Nie o to chodzi, że są niemili. Raczej… trudno jej się z nimi rozmawia. O książkach nie lubią, o muzyce też nie bardzo. Zazwyczaj trenują na sobie ciosy karate podpatrzone na filmach. Ale tylko takie najprostsze.
Kiedyś powiedziała im, że robią to tylko na niby, to się obrazili. A potem chcieli, żeby zrobiła coś naprawdę, jak jest taka mądra. To im pokazała szpagat turecki i kilka figur ze swojego programu gimnastycznego.
Nie chciała ich zawstydzać ani się przechwalać. Myślała, że oni wiedzą, że ona trenuje gimnastykę artystyczną.
Nie wiedzieli i niefajnie wyszło.
*

A potem całkiem się u Berty odmieniło.
Nikt się nie spodziewał, że miłość młodzieńcza jakiś dalszy ciąg będzie miała. Pogrzebali go już przecież wszyscy. Za wyjątkiem samej Berty może. Nikomu przez myśl nie przeszło, by po tych zawieruchach rzetelność informacji potwierdzać.
Raz, że nie bardzo było jak się do tamtego zatrzaśniętego świata dostukiwać. Dwa – ocalenie to cudem wszyscy nazywali.
Bo jak inaczej takie szczęście nazwać, że w tamtym lesie nawet dobrze nie sprawdzili, czy pierwszy mąż Berty naprawdę nie żyje. I kiedy w stercie wśród innych ciał do pochowania leżał – ocknął się i wyczołgał. W gąszczu go dopiero jacyś dobrzy ludzie znaleźli i chociaż nie rozumieli, co mówił, ukryli i pielęgnowali, póki nie wydobrzał i do domu nie odjechał.
Z familią się pogodził i Berty od początku szukał, ale dopiero po latach odnaleźć mu się ją udało…
*

Uznała, że to cud. Że Bóg podarował jej jeszcze raz to, co dawno temu odebrał.
I kochali tę istotkę, jak nikogo na świecie. I rozpieszczali tą miłością. I psuli.
Patrzyła na to cudo i nie mogła uwierzyć, że jest takie piękne, takie kochane…
Mogli godzinami siedzieć w salonie i wsłuchiwać się w jej radosne szczebiotanie. Posłali ją do szkoły i nauczyciele nadziwić się nie mogli jej talentowi.
Czegóż więcej potrzeba było jej – kobiecie – niż ukochanego mężczyzny u boku… jej – matce – niż mądrego i dobrego dziecka…

*

Z tymi kuzynami to w ogóle ciężka sprawa. Nietypowa.
Bo ona, mimo, że jest od nich młodsza, jest ich ciocią.
Na początku próbowali jej dokuczać i przezywać „ciotką”, ale wtedy babcia Berta powiedziała, że każdej cioci trzeba we wszystkim słuchać. Więc przestali.
Przecież to nie jej wina, że mamusia urodziła się później niż dzieci ciotki Elki.
*

Dużo wody upłynęło, nim na ślad Berty trafił, a jeszcze więcej, nim mógł ją do siebie zabrać. Rodzina przez to, że się Berty mąż z nieodpowiedniego kraju wywodził, niczego przyjemnego nie zaznała.
Ale nikt się nie skarżył. Właściwie to dopiero wtedy odetchnęli, a mama powiedziała do papy, że im Bóg choć część winy tym Berty szczęściem odkupić pozwolił.
Wiadomość o dziecku, co miało przyjść na świat, przyjęli z radością przemieszaną z lękiem. Nie najmłodsza Berta już wtedy była i martwili się, żeby się to na kondycji przyszłej matki i spodziewanego maleństwa nie odbiło.
Ale się wszystko dobrze skończyło i choć wieści przychodziły nieczęsto – wiedzieli, że obie są całe i zdrowe…
*

Nie pokochały się. A właściwie Elżbieta nie pokochała tej swojej siostry. Zobaczyła tę nienawiść w oczach starszej córki, gdy tylko we troje przekroczyli próg domu. Przeraziła się. Nie myślała, że ktokolwiek zdolny jest do takiej zapiekłości.
– Nas nigdy nie kochałaś. – powiedziała jej na pożegnanie Elżbieta. Twardo i okrutnie.
Nie zaprzeczyła. A może Elżbieta właśnie na to zaprzeczenie czekała. Nie zaprzeczyła jednak…

*

Przeważnie więc bawi się sama. Nie przeszkadza jej to. Siedzi sobie na swoich kamieniach i czyta. To bardzo przyjemne zajęcie.
Nie rozumie, jak ktoś może żyć bez czytania.
Któregoś razu ciotka Elka zabrała jej książkę i powiedziała, że zamiast bez sensu psuć oczy, powinna zrobić coś pożytecznego. I kazała jej wypleć kawałek ogródka. To wypełła. Ciotka Elka myślała chyba, że ona nie wie, co to jest zielsko, bo stała nad nią jak kat nad grzeszną duszą. Wypełła dwie długie grządki i nie wyrwała ani jednej sadzonki.
Myślała, że ciotka się ucieszy, ale ona się pogniewała.
Nie mogła zrozumieć, czemu, więc poprosiła babcię Bertę, żeby sprawdziła, czy jednak się nie pomyliła i nie wyrwała czegoś pożytecznego. Babcia przebrała chwasty i orzekła, że nie, więc dalej nie rozumie, o co ciotce chodziło.
*

Kiedy tę swoją wnuczkę pierwszy raz dziadkowie zobaczyli, małe to było i zupełnie do siostry niepodobne. Radość i szczęście aż się z Oli-Oleńki wylewały. I z rodziców.
Mamę nawet coś w sercu ścisnęło, a i papa nietęgą minę na początku miał…
Ale dziecko pokochali od razu.
Wobec męża Berty też się jak należy znaleźli.
Długa to była rozmowa i dziwna, bo wszyscy najwięcej o własnych winach mówili, przepraszając się nawzajem i o wybaczenie prosząc.
I ciężka bardzo – niełatwo przecież dumnym ludziom do własnych błędów się przyznawać było…
*

Pielęgnowały go, jak mogły. Nie odchodziły od jego łóżka.
Berta przyciskała do ust jego pokłute, przeźroczyste ręce, głaskała po błękitnych policzkach. Błagała i klękała. Groziła i przeklinała.
Na nic. Na nic…

*

Czasami sobie rysuje. Nie umie rysować tak pięknie, jak na przykład tatuś. I pewnie już się nie nauczy, bo do takich rzeczy trzeba mieć talent. Ona – widać – takiego talentu nie ma. Ale to nie szkodzi. I tak rysowanie sprawia jej frajdę. Nawet, kiedy ciotka i wujek nazywają te jej rysunki bohomazami.
Raz nawet usłyszała niechcący, jak wujek mówił, że ona jest nienormalna. I jej obrazki też są nienormalne. Do babci krzyczał i ciotka Elka też wtedy powiedziała, że trzeba mieć nie po kolei w głowie, żeby coś takiego wymyślać i że to trzeba leczyć, a nie chwalić.
Nie rozumie, co złego jest w rysowaniu muzyki. Bo oni mówili o obrazku, który narysowała po powrocie z kościoła.
Pan organista strasznie fałszował, grając Ave Maria i ona to narysowała. I jeszcze głos pani, która przepięknie śpiewała. To wyglądało, jakby ze sobą walczyli. Było trochę śmieszne, a trochę smutne. Bo to bardzo piękna pieśń i szkoda, że pan organista ją popsuł.
*

Potem znowu wszystko się odwróciło.
Żałowali, że tak niedługo to szczęście Berty trwało, chociaż się po powrocie nigdy nie poskarżyła. W wielkim mieście zamieszkała, żeby Ola się kształcić mogła. A papę i mamę i wszystkich radość rozpierała, że się dziecku wiedzie.
I że w Bercie dobra zmiana zaszła.
Oprócz smutku po stracie, miała w sobie jakąś pewność. Jakby się w końcu z życiem pogodziła…
I nawet w ten spokój uwierzyli wreszcie…
*

Nie chciała tam żyć bez niego. Podjęła decyzję o powrocie.
Kupiły małe mieszkanko.
Dobrze im było we dwie. W tym cichym smutku. Ich własnym. Rozumiały się prawie bez słów. Nie musiały ze sobą rozmawiać i wcale wiele nie rozmawiały. O studiach. O muzyce. O planach.
To były ich drobne radości w tej rozpaczy, o której nie potrafiły mówić. Nigdy.
Może nie musiały…

*

Trochę jest jej przykro, gdy tak jej dokuczają, ale babcia mówi, żeby się nie przejmować, bo oni nie znają się na prawdziwej sztuce.
I jest jej odrobinkę lżej, chociaż rozumie, że babcia mówi tak, żeby ją pocieszyć.
Na początku w ogóle trudno jej było. Teraz już przywykła, że tutaj wszyscy są dla siebie tacy niemili.
Nigdy nie mówią normalnie tylko krzyczą. I nie podoba jej się, że o tatusiu mówią „ojciec”, o mamusi „matka”, a babcię nazywają „babką”. Szczególnie wujek Heniek i ciotka Elka. Przecież babcia Berta nie jest ich babcią tylko mamą.
Do niej też zwracają się bardzo niegrzecznie. Wujek Heniek nazywa ją „hrabinią”, a ciotka Elka „te”.
Mają też taki specjalny ton, który wyraża lekceważenie. A przecież nikogo nie powinno się lekceważyć tylko dlatego, że jest jeszcze mały.
*

Nieczęsto się widywali, bo lata nie sprzyjały i okazji zbyt wielu nie było.
Przeważnie podczas tych spotkań radość mieszała się ze smutkiem, bo Bóg nie tylko dawał, ale i zabierał.
Kiedy na papę czas przyszedł, wszystkie przybyły, bo dla każdej z nich był podporą. Bo każdą z nich kochał, choć tak mało im o tym mówił. Ale one wiedziały.
Nawet ta najmłodsza, co dopiero wchodziła w życie.
Stały wtedy w kręgu i żegnały go cicho. Każda po swojemu.
Mama nuciła ulubioną piosenkę.
Jaga wciąż poprawiała coś przy mundurze.
Olga zakryła jego dłoń swoją dłonią.
Berta cichutko „papoczka, papoczka” szeptała.
Elżbieta skuliła ramiona i oparła ręce o brzeg.
Oleńka wygrywała w powietrzu niewidzialną melodię.
Każda – bez łez…
*

Z tego pierwszego wielkiego koncertu nie pamiętała prawie nic. Tylko kolistą smugę światła spowijającą ogromny fortepian i siedzącą przy nim wiotką figurkę. Potem odpłynęła i wydało jej się, że są tu we dwoje i trzymają się za ręce. Obudziła ją burza oklasków i spocone, szorstkie palce Elżbiety splecione z jej palcami.
Przez chwilę siedziały tak, spłoszone, jakby nie wiedząc, co robić z tą nagłą, spóźnioną bliskością. Nie popatrzyły na siebie, tylko z ociąganiem rozplotły ręce i przyłączyły się do oklasków…

*

Ale najdziwniejsze, co tu zobaczyła, to zaglądanie do walizek i branie sobie cudzych rzeczy bez pytania.
Parę dni po odjeździe tatusia ciotka Elka otworzyła jej walizkę i wszystko z niej powyjmowała. Naśmiewała się z jej ubrań, a najbardziej z bielizny. Nie wie, czemu tak bardzo rozzłościły ją jej majteczki i koszulki. Wymachując nimi, powiedziała, że to przechodzi wszelkie pojęcie, żeby kupować dzieciakowi takie ciuchy, a wujek Heniek dodał, że rośnie im „mała…” i użył bardzo brzydkiego słowa. Za takie słowa myto kiedyś dzieciom usta mydłem, żeby nigdy więcej ich nie powtarzały. Czasami, gdy słucha wujka Heńka, myśli sobie, że jego mamusia nigdy mu chyba tych ust nie myła…
Nie rozumie, co tak zdenerwowało ciotkę Elkę. Przecież to były zwykłe majteczki.
Potem przyszła babcia Berta i kazała ciotce wszystko pozbierać i zapakować do walizki.
Nie wie, o czym później rozmawiały, bo babcia wysłała ją do ogródka po koperek.
*

Nie wiadomo kiedy Ola-Oleńka największą pociechą się stała.
I tą nicią niewidzialną, co ich serca znowu związała.
Kiedy przyjeżdżała z Bertą, mogły godzinami słuchać, jak gra. Patrzyły na jej palce i odchyloną głowę. Na ramiona kulące się i prostujące.
I było w tej muzyce coś takiego, co przywoływało dawno zapomniane twarze, ciepłe uśmiechy, dobre chwile. Choć niewiele ich było w porównaniu do złych. Ale – wiele. Może więcej niż u innych…
*

Nie. To zdecydowanie nie był mężczyzna o jakim marzyła. Zbyt zaborczy. Manipulował tą jej łaknącą męskiej opieki kruszynką.
Wtedy znowu ogarnął ją strach. Nie wiedziała, co robić. Bała się, by jej słowa – trzeźwe, okrutne – nie obróciły się przeciw nim obu…
Gryzła się i marniała. Każdego samotnie spędzanego wieczoru walczyła z lękiem. A kiedy słyszała zgrzyt klucza, napinała się jeszcze bardziej i czekała na nieuniknione.
Doczekała się.
Ale inaczej.
– Nie martw się. Tam nic nie było i nigdy nie będzie. Słyszysz, mamuś? Nigdy. To tylko przyjaciel…
– Nie jest przyjacielem… – odważyła się powiedzieć wtedy.
– Więc – znajomy.
Więcej o tym nie rozmawiały.
A jednak odetchnęła, gdy zniknął z ich życia…

*

A następnego dnia zobaczyła na szyi ciotki apaszkę mamusi.
Babcia też poznała tę apaszkę.
Po kilku dniach znalazła ją, ładnie złożoną, na swojej poduszce. Co z tego, skoro została wyprana. Wzięła ją przecież z domu tylko dlatego, że pachniała mamusią…
Tak naprawdę, dopiero wtedy znielubiła ciotkę Elkę i przestała się starać ją polubić. Bo wcześniej to się jednak starała.
*

Kiedy Ola edukację zakończyła i życie na własny rachunek zaczęła – niełatwo Bercie było. Przywyknąć nie mogła, że córka stała się kobietą i wciąż widziała w niej tę kruszynkę nieporadną, zdaną na ich opiekę i troskę.
Przypatrywała się Oli uważnie i, choć szczęście od dziewczyny biło, przeczuwała Berta, że niejedną ofiarą okupione…
*

Nigdy wcześniej nie rozstawały się na tak długo. Cieszył ją ten sukces. Takie wyróżnienie. Ale nie mogła się doczekać jej powrotu. Pocztówki przychodziły regularnie, ale co można napisać na takim kartoniku…
Patrzyła na kolorowe obrazki i na niektórych łowiła migawki szczęśliwego czasu. Wtedy robiło się jej jeszcze smutniej…

*

Kiedy zza lasu słychać gwizd kolejki, babcia woła ją na kolację. Składa wtedy swój chodniczek i przebiega przez drogę. I chociaż wie, że prawie nigdy nic tamtędy nie przejeżdża, zawsze się na wszelki wypadek rozgląda. Wie też, że nie powinno się przebiegać przez jezdnię, ale często o tym zapomina.
Za to nigdy nie zapomina o umyciu rąk przed jedzeniem. Potem siadają z babcią przy stole i jeśli tylko nikogo jeszcze nie ma – bawią się w savoir vivre.
– Czy mogłabyś podać mi sól? – pyta na przykład babcia.
– Proszę uprzejmie. – odpowiada wtedy ona i podaje babci sól, która tak naprawdę stoi zupełnie blisko.
To fajna zabawa. Czasami bawią się w nią też po rosyjsku, albo po francusku.
*

Wszystkie dumne z Oli były, tylko martwiły się trochę, czy jej ktoś w tym wielkim świecie – takiej ufnej – nie skrzywdzi.
Różni się wokół dziecka naiwnego kręcili, a ona na każdego serce otwarte miała. Za dobra była na ten świat, za serdeczna.
Ale, że jakoś Bóg ją chronił – myślały sobie, że może za te Berty krzywdy, dziecku niewinnemu wynagrodzi…
*

Pojawił się ktoś nowy.
Był przystojny. Nie mogła zaprzeczyć. I biło od niego jakieś ciepło. Kiedy się uśmiechał i patrzył na tę jej perełkę.
Mimo to, długi czas zastanawiała się, czy to ona popełniła jakiś błąd. Nie mogła zrozumieć, co takiego zobaczyła jej córka w tym mężczyźnie. Przecież mógł być jej ojcem!
Obawiała się, że ją zniewoli, zamknie w czterech ścianach, zapędzi do życia, któremu nie sprosta.
Pomyliła się.
A patrząc na rozpromienioną Olę, zrozumiała, że on kocha ją miłością dojrzałą. Pragnie, by to ona była szczęśliwa…

*

Po kolacji może sobie robić co chce, byle przy zgaszonym świetle. Jeśli na dworze jest jeszcze widno, wychodzi i siada z książką na ławeczce. Czasami czyta. A czasami po prostu myśli o różnych rzeczach. Ale przeważnie stara się czytać, bo myślenie zawsze kończy się tak samo. Przypomina sobie różne sprawy, o których chciałaby zapomnieć. Wie, że tak naprawdę nie da się tego zrobić, ale wciąż próbuje…
Czasem wynosi kredki i szkicownik, który dostała od tatusia i rysuje kwiaty. Bardzo lubi rysować kwiaty. I różne dźwięki. Na przykład gwizdanie kosa, albo tirlikanie skowronka.
*

Kiedy Ola narzeczonego swojego przywiozła przedstawić, uprzejmie go przywitały. Przykrości dziecku nie chciały robić, więc nic nie mówiły, ale nie bardzo im się na początku odpowiednim wydał.
Niemłody był. Postawny, przystojny, kulturalny – zgoda. Ale – lata swoje miał. Przy tym kwiatuszku na ojca bardziej niż na narzeczonego wyglądał.
A przecież wystarczyło, że się odezwał i zrozumiały, co w nim ich Ola-Oleńka zobaczyła.
Dobry był. Zwyczajnie – dobry. Szacunek do innych miał.
I kochał. Tę ich Olę-Oleńkę. Ze wszystkim. Ze starą babką, ciotkami dziwaczkami i siostrą skaleczoną.
Więc jak mogły takiego wyboru nie uszanować…
*

Zaczarowała ją. Od pierwszego spojrzenia, rzutu oka. Dotykała tego kruchego ciałka i pierwszy raz pomyślała: wnuczka.
I zapragnęła, tak bardzo zapragnęła zamieszkać z nimi, by móc patrzeć, jak ten kwiatuszek rozkwita…

*

Gorzej, kiedy zamarudzą z kolacją i na podwórku jest już ciemno. Nie ma zakazu wychodzenia, ale wszystkie myśli, które stara się przeganiać przez cały dzień, napływają jej do głowy. Chyba lubią ciemność.
Więc przeważnie przebiera się w piżamę i idzie za kotarę.
To też jest dziwne – że nie można się umyć. To znaczy – można – buzię i ręce. A przecież jest tu i prysznic i wanna.
Nie wolno jej też oglądać dobranocki. Bo telewizor mogą włączać tylko wujek albo ciotka. A przeważnie ich nie ma. A jeśli nawet są – wujek i tak przełącza na inny kanał. I nawet kiedy na drugim programie jest zły odbiór, o bajce można zapomnieć. Prędzej wujek wyłączy telewizor niż da ją obejrzeć. Na początku dwa razy poszła, ale teraz nawet nie zagląda do pokoju z telewizorem. Po co.
*

Kiedy się Elusi wnuki rodziły – cieszyli się wszyscy. Że zdrowe. Że mądre. Że udane.
Potem Ola córkę urodziła.
Berta jak w amoku żyła.
A potem się nieszczęście straszne u Elusi stało…
*

Elżbieta…
„Jestem jej to winna.” – pomyślała, a serce ściął lód.
Kiedy zobaczyła kotarę, nie przeczuła, że to od tej pory będzie jej kąt. Nawet w najgorszych chwilach nie pomyślała, że zazna czegoś takiego.
Popatrzyła wtedy na Elżbietę, a ta zwiesiła ramiona i odwróciła twarz do okna.
Została…

*

Gdy bardzo jej duszno – wymyka się na podwórko. Zabiera chodniczek, rozkłada go na mokrej trawie, kładzie się i patrzy sobie w niebo. Niebo tu jest bardzo piękne. Więc patrzy i zastanawia się, która gwiazdka najjaśniej mruga. Z daleka słychać rechotanie żab. Na początku nie lubiła tych odgłosów, ale kiedy zamknęła oczy i dobrze się wsłuchała, odnalazła w nich nawet melodię…
Czasami zabiera ze sobą krzemienie, które dawno temu dostała od brata i próbuje krzesać ogień. Tylko tak na niby, bez hubki. Lubi patrzeć na białe iskry. Szkoda, że podczas tej zabawy pojawia się taki niemiły siarkowy zapach. To dlatego rzadko używa krzemieni wieczorem. Ręce jej potem brzydko pachną, a jest kłopot z ich umyciem. A w dzień słabo widać iskierki, więc co ta za przyjemność…
Babcia Berta gniewa się za to wymykanie. Bo czasem zdarza jej się na tym chodniczku zasnąć.
*

Dobrze, że papa tej tragedii nie doczekał. Przed mamą na początku ukrywali wszystko. I byłaby się może nie dowiedziała, gdyby się mąż Elusi nie wygadał. A kiedy upadła na podłogę, myśleli, że już z tego nie wyjdzie. Zawał miała i sam doktor się dziwił, że w takim wieku chorobę przemogła.
Długo nie mogli mężowi Elusi darować, że taki bezwzględny wobec staruszeczki się okazał.
Pogniewali się na niego, bo zamiast ich wszystkich przeprosić, jeszcze do szpitala poszedł, ale go do mamy nie wpuścili, bo bardzo na siostry nakrzyczał…
*

Ten dom to był obraz nędzy i rozpaczy. Ruina. Rozglądała się wokół i nie poznawała tego miejsca.
Zawilgocone ściany, po których pełzły liszaje zacieków. Szpary między deskami, przez które wdzierał się wiatr i śnieg. Zmurszałe i uginające się niebezpiecznie przy każdym kroku podłogi…
I ta góra zwęglona, ziejąca spalenizną i butwą…

Ze ścian zniknęły zdjęcia. I to był jedyny widomy znak tej tragedii…

*

Przeważnie leży w ciemności i mocno zaciska oczy. Czasami przyciska jeszcze powieki palcami i czeka, aż pojawią się tęczowe kręgi. Te kręgi wirują wokół własnych osi tak szybko, że stają się kulami. A potem dzielą się w nieskończoność na coraz mniejsze koła i każde z nich jest inne. Próbuje je liczyć i wtedy najczęściej zasypia.
Chociaż – nie zawsze. Wtedy ma jeszcze inny sposób na odpędzenie smutnych myśli. Wyobraża sobie wielkie, drewniane drzwi. Widziała kiedyś takie w jednym kościele, co się pięknie nazywał: Matki Boskiej Kwietnej. Były naprawdę ogromne.
Wyobraża sobie, jak się zamykają, a potem słyszy opadającą sztabę. Ona stoi sobie w środku, a na zewnątrz harcują świtezianki z przydymionego szkła. Uderzają o drzwi i nie mogą się przebić. Uderzenia są coraz częstsze i silniejsze, aż w końcu zlewają się w jeden szum. Ona wsłuchuje się w ten szum i zasypia.
*

Berta, żeby im pomóc, mieszkanie swoje sprzedała i do nich się wprowadziła, choć nie musiała. Serce jej się w całkiem inną stronę rwało, ale nie mogła przecież Elusi samej w takim nieszczęściu zostawić.
Nie skarżyła się, choć domyślali się, że lekko jej tam nie jest, bo z zięciem wspólnego języka nigdy nie umiała znaleźć…
Jakby jednej tragedii mało było, zaraz nowym okropieństwem los Bertę obdarował. Modlili się wszyscy za pomyślność i o cud prosili, ale chyba pula ich dobrodziejstw nie odnowiła się jeszcze, bo wieści – jedna gorsza od drugiej – docierały do nich.
Mama się chyba najbardziej gryzła,choć po niej tego widać nie było. W dniu swoich urodzin, próżno na Olę czekała. Zasnęła w swoim fotelu i już z niego nie wstała…
*

Na wieść o chorobie tej swojej perełki była gotowa rzucić wszystko. Tak bardzo pragnęła być obok. Modliła się, by cały ból Oli mógł spaść na nią. Ile by dała, gdyby ktoś pozwolił jej się zamienić i leżeć tam zamiast jej maleństwa.
Już nawet się spakowała.
– Choć raz zachowaj się jak matka. Moja matka.
Tak powiedziała Elżbieta. To jedno zdanie sprawiło, że nie wyjechała…

*

Zazwyczaj przebudza się jeszcze w nocy. Przeważnie, gdy babcia kładzie się spać. Babcia chodzi spać ostatnia i wstaje pierwsza. Nigdy jeszcze nie udało jej się obudzić przed babcią. Raz nawet chciała nie spać całą noc i może by jej się udało, ale nie wytrzymała i na chwilę, dosłownie na chwileczkę, zamknęła oczy. Kiedy je otworzyła, miejsce obok było puste.
*

Jak z Bogiem się rozmówić Berta próbowała, że jej chce kolejną najdroższą osobę odebrać, tylko ona wiedziała. Niewiele można było wobec takiego losu okrucieństwa zrobić. Perfidniejsza ta próba chyba jeszcze była niż ich tułaczki wszystkie razem wzięte, bo sensu w niej nijakiego dopatrzeć się nie mogli…
*

Tak bardzo chciała pamiętać tę swoją kruszynkę roześmianą, szczęśliwą. Bez tego przerażenia, z jakim patrzyła na swoją małą córeczkę.
Gdyby szepnęła choć słówko!
Rzuciłaby wszystko.
Ale ona trzymała tylko w przeźroczystych rączkach jej rękę i uśmiechała się oczyma swego ojca.
Kilka razy próbowała zapytać, ale Ola zawsze kręciła głową i ściskała jej palce.
Zupełnie jak ojciec…

*

Teraz już nie próbuje.
Jeśli wybije się czasem ze snu, leży cichutko i nie zamyka oczu. To jej ostatni sposób na przywołanie snu. Stara się nie mrugać, aż do oczu zaczynają napływać piekące łzy. Wtedy na ułamek sekundy opuszcza powieki, unosi je szybciutko i znowu wpatruje się w ciemność. Za którymś razem powieki nie dają się już podnieść i zasypia.
*

A potem wieści najstraszniejsze przyszły.
Nikt nie śmiał pytać, czemu Berta swojej decyzji nie zmieniła i u starszej córki pozostała, choć się domyślali wszyscy, że najgorsza to decyzja w jej życiu być musiała. I najtrudniejsza. Ręki Oli-Oleńki też się w tym dopatrywali, bo zawsze dziecko to o innych bardziej myślało niż o sobie. Nawet w tych ostatnich godzinach…
*

Leżała taka spokojna. Nienaturalnie spokojna. Jej suknia w kolorze écru odbijała się od ciemnego wnętrza. A jej loczki pierwszy raz były zupełnie nieruchome…

*

Dziś jakoś żaden ze sposobów nie chce zadziałać.
Leży na brzuchu i oddechem próbuje poruszyć ciężką kotarę. Obok posapuje przez nos babcia Berta…
Stara się nie wiercić, chociaż to trudne.
Potem próbuje ułożyć zaklęcie, które przywołałoby sen. Ale on nie chce przyjść.
Może to dlatego, że jutro przyjeżdża tatuś i wreszcie pojadą do domu.

Koniec.

Obrazki. Berta (1).

Część pierwsza.

Nasłuchuje. Jeszcze właściwie dokładnie nie wie, czy dochodzące odgłosy to sen, czy naprawdę tuż obok ktoś cichutko oddycha.
Ostrożnie przytwiera oko. Wokół panuje mrok. Delikatnie unosi rękę i bada przestrzeń przed sobą. Natrafia na ciepłe wybrzuszenie. Powoli przesuwa palce wyżej i zanurza dłoń w delikatnej miękkości. Zaczyna rozróżniać kształty i z niedowierzaniem przygląda się długim, czarnym loczkom, rozsypanym na poduszce.
– Mamusia! – woła. Głowa porusza się i odwraca w jej stronę. – A nie… – szepce – To Jagódka…
*

Najmłodsza z dziewczynek Berta była, to i najmniej z tego wszystkiego rozumiała. Bardziej ją zajmowało, kto u kuzynki na wieczorku się pojawi niż inne sprawy. Nawet i nie bardzo wiedziała wtedy, że te wieczorki wcale nie dla tańców i ciastek organizowane były.
Siadała sobie między takimi jak ona dzierlatkami i nie słuchała wcale, o czym się na boku szepce…
*

Pokochała. Miłością, jaką potrafi pokochać tylko nastolatka dwudziestoletniego mężczyznę. Pierwszą, szaloną, bezkompromisową miłością. Taką, co to nie zna przeszkód, granic.
Nie musiała nawet zamykać oczu, by widzieć jego piękną twarz z prostym nosem, pełne usta i mocny podbródek. A gdy przypominała sobie chwilę, w której jego ciemne oczy odpowiedziały na jej nieśmiałe spojrzenie – czuła dziwne drżenie opanowujące jej ciało…

*

Kiedy budzi się ponownie, wokół panuje cisza. Zza kotary dochodzi nucenie babci Berty. Babcia Berta nuci zawsze. Gdy pracuje. Gdy wyszywa. Gdy czyta książkę…
Liczy do trzech i wyskakuje z łóżka. Ubiera się szybciutko i wchodzi do kuchni. Babcia, pochylona nad kuchennym trzonem, próbuje rozpalić mokre szczapy. Wokół jest sino od dymu.
– Całkiem już babka zdurniała, a? – słyszy z oddali koguci głos wujka Heńka. Potem wtacza się on sam.
Patrzy na jego podpuchniętą twarz i – jak zawsze – dziwi się, że skóra może przybrać jagodowy odcień. U nikogo nigdy wcześniej czegoś takiego nie widziała.
Wujek bierze się pod boki i dodaje:
– Spalić nas chce? Mało babce jeszcze? Mało?
Babcia Berta zagryza wargi i mocniej pochyla się nad płytą.
*

Papa z mamą nieufnie się do tych spotkań odnosili, bo własne młodzieńcze pasje pamiętali i trwożyli się o swoje latorośle.
Trochę racji w tych obawach mieli, bo tam nie tylko sami tacy do pląsów chętni bywali.
Pośród miglanców, bawidamków i huncwotów zdarzali się i poważnie myślący młodzieńcy. Bo nieprawdą było, że oni wszyscy pstro w głowach mieli i nie wiedzieli, czemu tak kotłuje się wszędzie. Niejednemu się głowa zapalała i natychmiast chciał świat naprawiać.
A choć rodzice rozumieli, że młodość rządzi się swoimi prawami, spokojniejszego losu dla swych dzieci pragnęli…
*

Nie podszedł wtedy do niej. Nie zamienili ani jednego słowa.
A przecież żyła tym spotkaniem całe dnie, tygodnie…
Aż nadszedł czas zwątpienia. Tajemne porozumienie, znaczące grymasy warg, muśnięcie ramienia wydały się jej wymysłem, pobożnym życzeniem…

*

Widzi trzęsące się babcine ramiona.
„Wuisko-beczysko!” – myśli mściwie. I tak bardzo żałuje, że nie jest dorosła i nie może powtórzyć tych słów na głos. Wzdycha cichutko i odważnie postępuje naprzód:
– Dzień dobry, wujku. – mówi głośno.
Wujek obraca się w jej stronę całym ciałem.
– Węgla babka przyniesie! – rzuca jeszcze w kierunku trzonu i wreszcie racza ją zauważyć:
– O! Nasza hrabinia się obudziła! Babka jeszcze szczap nałupie! – zwraca się znowu do sapiącej z wysiłku babci Berty, która właśnie przyciągnęła zza drzwi wielki pojemnik.
– Śniadanie dziecku muszę zrobić… – protestuje babcia.
– Poczeka! Z głodu nie zdechnie! – mruczy wujek, mierzy babcię wzrokiem i odchodzi.
*

Jedyne, co im zostało, to w rozsądek córek wierzyć.
Chociaż przeczuwali, że w takim wieku trudno wielki poryw serca do okruchów rozumu porównywać. Z góry wiadomym było – co zwycięży.
A że strapionym rodzicom na zgryzotę – to już inna rzecz…
*

Zaplątana w swoją rozpacz, ledwo dostrzegała to, co zaczynało dziać się wokół. Nie obchodziły jej te śmieszne, mało znaczące sprawy: niepokój papy, skamieniała twarz mamy, przerażenie czające się w oczach sióstr. Liczył się tylko on. I jej tęsknota, cierpienie, upokorzenie.
A jednak wciąż miała nadzieję, że przeczucie jej nie omyliło.
Byli przecież dla siebie stworzeni…

*

Siedzi przy stole nakrytym popękaną, plastykową ceratą i dziobie w talerzu. Nie to, że nie smakuje jej zacierka na mleku. Uwielbia babciną zacierkę. Po prostu to miejsce sprawia, że odechciewa jej się jeść. Kuchnia jest taka brzydka! Farba odłazi od ścian i łuszczy się z parapetów. Ciemne plamy sadzy wżarły się w gumoleum i niczym nie można ich odmyć.
Ale najgorszy jest ten smród z wiader.
To zlewki. Każdego wieczora wujek, który jest kucharzem, przynosi z restauracji resztki jedzenia. Rano babcia zalewa je wrzątkiem i nosi świnkom do chlewika.
*

Berta też nie planowała wcale, że takim poważnym uczuciem kogoś w tak młodym wieku obdarzy.
I od tego się nieszczęścia zaczęły.
I nawet pretensji do nikogo nie można było mieć: po to się przecież właśnie panienki w odpowiednim duchu wychowywało, żeby dobrą konkietę zrobić mogły. Bo to i dla samej panny i dla familii splendor był.
Nie Berty to wina była, że tak się źle wszystko od początku potoczyło, tylko – podłych czasów…
*

Nie mogła spać, nie mogła jeść, nie chciała rozmawiać. Wciąż roiła o jakichś schadzkach, czekała na wyimaginowane listy. W zwyczajnych wydarzeniach doszukiwała się znaków.
Na próżno.
Ani modlitwy, ani prośby, ani groźby nie były w stanie sprowadzić go do niej. Zniknął. Odszedł. Nie chciał jej…

*

Świnki są śmieszne. I nawet miłe. Tylko strasznie śmierdzą. Ale to nie szkodzi. I tak lubi je bardziej od wujka Heńka i ciotki Elki.
Czasem przygląda się, jak podbiegają do pełnego korytka i wesołym chrząkaniem witają babcię Bertę. A potem kłócą się między sobą o najlepsze miejsce i zawsze wygrywa jedna, najgrubsza świnka.
Nigdy nikomu tego nie mówiła, ale ta świnka przypomina jej trochę wujka Heńka. Zupełnie tak samo jak on – rozrzuca wszędzie jedzenie i pochrumkuje radośnie. I nawet podobnym głosem.
Rzadko ma okazję dłużej popatrzeć na świnki. Przeważnie wychodzi z chlewika razem z babcią i idą do kuchni szykować obiad.
Bo ciotka Elka też pracuje. W przedszkolu. Jest intendentką. Kiedyś nie umiała powtórzyć tego słowa, ale teraz się nauczyła. Chociaż dalej nie bardzo rozumie, co robi taki ktoś. Wie tylko, że to ma jakiś związek z zamienianiem kartek.
*

Kiedyś z koligaceniem dobrych rodów łatwiej było. Świat spokojniejszym się wydawał, a i młodzież bardziej posłuszną.
Nawet się wtedy mówiło, że obowiązek najważniejszy, a uczucie przyjdzie, kiedy odpowiedni czas nastanie. To się sprawdzało. Role z góry wyznaczone porządku nie burzyły. Wychowanie w poszanowaniu tradycji drogę pokazywało. Urodzenie gwarancje miało dawać, że się w małżeństwie żadna krzywda nikomu dziać nie będzie. I zabezpieczenie też ważne było. Inaczej się wszak życie zaczynało, wiedząc, że dostatek za nim stoi…
*

A przecież nie myliła się – odnalazł ją!
Ich pierwsza rozmowa była bardzo dramatyczna. Pełna jej łez i jego gniewu. Płakała. Najpierw z radości. Potem z przerażenia.
Kochał ją! Powiedział to.
I zażądał, by została jego żoną. Już. Teraz. Natychmiast.
Odeszła wtedy, lękając się jego zaborczości, gwałtowności, bezkompromisowości. Odeszła, bo bała się, że ulegnie, rzuci wszystko…
Płakała, bo wiedziała, że już go nie zobaczy…

*

Babcia Berta jest najukochańszą babcią na świecie i mamusią mamusi. Bardzo żałuje, że babcia nie chce zamieszkać z nimi – z tatusiem i z nią. Ale babcia mówi, że tutaj jest bardziej potrzebna.
I nie przekonuje jej nawet to, że u nich miałaby własny pokój, że mogłaby kąpać się, kiedy chce i jeść tyle, ile ma ochotę. Mogłaby sobie czytać w łóżku i nikt nie zabraniałby jej wieczorami słuchać radia.
Tatuś zawsze przywozi babci baterie, ale ona oddaje je wnuczkom i dalej siedzi w kuchni po cichu. Może to dlatego wciąż coś sobie nuci.
*

Niewiele jednak papa z mamą zrobić mogli, gdy poprzewracało się wszystko. Porządek się zmieniał, stare sprawdzone sposoby zawodziły. Trudno się było rozeznać w tym galimatiasie, odgadnąć, które nowości dobre, a które nie.
O honorze, uczciwości, sumienności w rodzinie trudno było mówić, kiedy z góry przykładu brakowało. W strasznych czasach niełatwo było o swoim myśleć. Inne rzeczy pierwszeństwo zyskiwały…
*

A jednak to on uległ jej.
Choć musiał wiedzieć, jak to się skończy.
Nie spodobał się!
Kiedy przyszedł prosić o jej rękę, wyglądał jak szaleniec. Z rozwianym włosem, gorączką w oczach, rozdygotaniem rąk.
Został wyśmiany! Mama wyszydziła go bezlitośnie, papa rzeczowo udowodnił, że jego córka jest zbyt młoda na małżeństwo.
Złamali go. Uznał ich racje i – pokonany – odszedł, nie śmiejąc podarować jej nawet jednego spojrzenia.
I nie miało znaczenia, że był z ich sfery…
Uznali go za niebezpiecznego obłąkańca, wywrotowca, fantastę.

*

Babcia Berta jest zupełnie siwiutka.
Olga mówiła, że to przez pożar. Że zanim babcia dobiegła do podpalonej stodoły, w której tylko na chwilę ukryła kiedyś malutką ciotkę Elkę – zupełnie osiwiała.
Kiedy ogląda zdjęcia, nie chce jej się wierzyć, że babcia miała takie piękne włosy. Platynowe – tak się nazywa ten odcień blondu.
Kiedy mamusia była małą dziewczynką, też takie miała. Tylko potem jej ściemniały. Za to pięknie pasowały do oczu.
Babcia jest niebieskooka. I za tę niebieskookość kocha babcię jeszcze bardziej. Nigdy u nikogo nie widziała oczu w kolorze uśmiechniętego nieba. Nawet u tatusia.
*

Jeszcze trudniej w tym bałaganie podejmowanie decyzji przychodziło. Szczególnie, kiedy nie miało się punktu odniesienia. Jedynie na własne przeczucia rodzice liczyć musieli, a one podpowiadały im, że nie zazna Berta w takim małżeństwie szczęścia. Afekt do tego mężczyzny jej młodemu wiekowi przypisywali.
Papa powtarzał, że najpierw się na świecie uspokoić musi, żeby można było spokojne życie wieść. Nikt dnia ani godziny pewien nie był. To wokół groźne się wydawało. Za przykład Bercie własną rodzinę stawiał, co z powodu kaprysów losu wciąż się poniewierać z kąta w kąt musi.
Ale niewiele to Bertę obchodziło. Nie chciała mądrych rad słuchać.
*

Znowu płakała.
Coraz częstsze napomykania o wyjeździe nie robiły na niej żadnego wrażenia. Była martwa.
A potem uświadomiła sobie, że go już nigdy nie zobaczy.
To dodało jej sił.
Któregoś dnia po prostu wyszła z domu i poszła do hotelu, w którym mieszkał.
Nie miała planu. Nie wiedziała, po co tam idzie. Jak go wywoła. Nie miała nawet pojęcia, czy on jeszcze tam mieszka…

*

Patrzy, jak babcia krząta się po kuchni i stara się być pomocna. Babcia kroi marchewkę i trze buraczki zupełnie tak samo jak mamusia.
Raz nawet powiedziała to babci i babcia bardzo się śmiała…
W ogóle – lubi być z babcią. Słuchać jej opowieści o rodzinie. Wspomnień.
Najmilsze są te chwile, gdy są w domu same.
Wie, że to nieładnie tak myśleć, ale nie bardzo lubi ciotkę Elkę i jej rodzinę.
Może najbardziej Jagódkę – tę swoją bardzo dorosłą siostrę, która ma takie same sprężynki jak mamusia i bardzo podobny głos.
Ale Jagódka mieszka w innej miejscowości i rzadko przyjeżdża. A jeśli nawet – to tak jak wczoraj – na krótko i przeważnie sama.
Lubi też brata Bercia. Chociaż też trochę się go wstydzi – jest taki duży i zawsze roześmiany. Mieszka z rodziną za płotem i często zagląda, gdy są we dwie.
Kiedy przychodzi, w tej paskudnej kuchni robi się jakoś jaśniej. Żartuje z nimi, a potem wyjmuje organki i wygrywa różne wesołe melodyjki.
*

I zrobiła coś, przez co rodzice prawie nie umarli – uciekła. Papę ledwo z ataku apopleksji odratowano, mama przez kilka dni słowa nie wyrzekła, Jaga i Olga z domu się wstydziły wyjść.
Do mężczyzny przecież Berta uciekła. A to nie do pomyślenia było, żeby panienka sama do mężczyzny poszła. I to jeszcze gdzie – do hotelu!
*

Stał przed wejściem, jakby wiedział, że ona się zjawi. Jeszcze tego samego dnia w maleńkiej cerkiewce przed Bogiem przysięgli sobie wieczną miłość i wierność, a pop pobłogosławił i z zadziwieniem przyjął zapłatę od pary narwańców…
Zamieszkali na obrzeżach miasta, w maleńkim pokoju bez wygód, który zawsze pełen był rozkrzyczanych, zacietrzewionych mężczyzn i rozdokazywanych kobiet. Ze zdumieniem wchodziła w ten świat pozorów, gdzie największy obdartus mógł okazać się prawdziwym księciem, a najwytworniejsza dama – kokotą.
Powoli przerażenie ustępowało miejsca zrozumieniu, fascynacja – sceptycyzmowi.
Po jakimś czasie uznała wszystko za mrzonki.
Zapalczywość nowych znajomych i strach własnej rodziny kwitowała pobłażaniem. Jedni i drudzy wydawali jej się żałośnie śmieszni. Nie wierzyła, że ktokolwiek jest w stanie zatrząść jej światem…

*

Babcia Berta pysznie gotuje. I jest taka mięciutka. Aż chce się do niej przytulać. To przez te sukienki. Są z aksamitu. Wie – mamusia jej kiedyś powiedziała.
Patrzy, jak babcia zagniata ciasto. Obiad musi być bagaty. Tak mówi wujek Heniek. Bo on lubi dobrze i dużo zjeść.
A jak skończy, to nigdy nie mówi „dziękuję”, tylko woła babcię i każe jej zabierać talerze.
Bo one jedzą w kuchni. Nie wie, czemu – ale tak jest. I bardzo dobrze, bo wujkowi ciągle się odbija w trakcie jedzenia. To jest okropne i niekulturalne.
Kiedyś spytała babcię, czemu wujek tak się zachowuje.
I wujek uderzył ją za to łyżką w głowę. Rozpłakała się wtedy. Nie tylko dlatego, że to bardzo bolało. Po prostu nigdy wcześniej nikt jej nie uderzył.
I wtedy babcia wstała od stołu, wzięła wujka za klapy marynarki i wyniosła go z kuchni. Do dziś nie wie, jak babci się to udało. Wujek jest przecież bardzo gruby i ciężki, a babcia malutka.
I ma takie małe ręce.
I stopy. Babcia nosi takie same buty jak ona. A przecież jest już dorosła.
*

Papa, jak już do siebie przyszedł – siłą chciał Bertę do domu sprowadzić i na jej oczach zuchwalca obatożyć, ale się temu mama sprzeciwiła.
Zupełnym łachudrą chyba ten Berty ukochany nie był – choć i obcy – skoro przed ołtarz ją zawiódł i na hańbę głupiego dziecka nie wystawił. A choć nędzny to ślub był i nie taki, jakiego by kochający rodzice swojej pociesze życzyli – to przecież był. Przed Bogiem ona teraz jego żoną była i więcej on już do niej praw miał niż oni.
Papa z głosem mamy bardzo się liczył, więc po krótkim namyśle – uległ…
*

Wśród tego zgiełku, brudu i głodu były jeszcze wypełnione miłością dni i pełne namiętności noce. Już do końca życia zapach podłego tytoniu i taniej wódki miał się jej kojarzyć ze szczęściem…
Kiedy powiedziała mu, że spodziewa się dziecka – oszalał z radości. Wypędził wszystkich i świętowali w jedyny dostępny im sposób – jedząc ciężki, czarny chleb i popijając śmierdzący samogon.
Potem długo przyglądał się jej wychudłej twarzy, sińcom pod oczami i żółtawej skórze. Dotykał zapadniętego brzucha i rozstępów na wciąż kurczących się piersiach.
– Naprawię stosunki z dziadkiem… – oznajmił następnego dnia…

*

A kiedy babcia wróciła do kuchni, miała zupełnie białą twarz.
Tak się tej bladości przestraszyła, że aż przestała płakać. I było jej bardzo przykro, bo nie wiedziała, że wujek to usłyszy…
Kiedy babcia zrobi obiad, wszystko zostawia na płycie. Żeby było gorące. Bo nigdy nie wiadomo, kiedy wujek wróci z pracy. A bardzo nie lubi czekać. I krzyczy na babcię, żeby szybciej dawała. A przecież wcale nie musi. Babcia bardzo dobrze słyszy. Nawet szeptanie.
*

Ustalili, że się w życie Berty mieszać nie będą, a jedynie sprawdzać, czy im aby ten zięć niespodziewany córki nie krzywdzi.
I to jeszcze sobie obiecali, że pomagać młodym nie będą, póki ci o pomoc nie poproszą. W duchu liczyli, że tej ich wychuchanej Bercie bieda rychło się sprzykrzy i wróci do nich skruszona…
*

Czekała.
Wyglądała jakichkolwiek wieści o nim. Walczyła z dolegliwościami własnego, zmieniającego się ciała. To wtedy pojęła istotę tego bezrozumnego strachu. Paraliżującego strachu nie o siebie…
A potem musiała opuścić mieszkanie. Wyszła tak, jak przyszła – bez niczego…
Dom wciąż tam był.
Mama…
Dopiero po zmroku odważyła się podejść pod tylne wejście…

*

Ciotka Elka wraca zawsze wieczorem. Bo oprócz pracy w przedszkolu, chodzi jeszcze do sprzątania.
Jak przychodzi, to zawsze ma zły humor i opowiada nieładne rzeczy o ludziach, u których pracuje. Bardzo nieładne…
Babcia wysyła ją wtedy za kotarę.
Nie lubi tam siedzieć. Ciemno tam i duszno, bo kotara jest gruba i ciężka i nie przepuszcza światła ani powietrza. Za to bardzo dobrze przepuszcza zapach zlewek.
Na początku wciąż jej było niedobrze. Teraz się już trochę przyzwyczaiła, ale i tak nie może się doczekać przyjazdu tatusia. Chociaż nic nie mówi babci. Nie chce, żeby jej też było smutno.
*

Inaczej jednak się stało.
A choć wiele im zdrowia Berta napsuła, to przecież aż tak jej Bóg srogo za to karać nie musiał.
Wieść o zięcia śmierci zbiegła się z nocą, w której Berta przed drzwiami dla służby stanęła. Wszyscy w domu przykazane mieli, żeby papę albo mamę wołać bez ceregieli o każdej porze dnia i nocy, gdyby się Berta zjawiła, więc mamę obudzono natychmiast, bo papa daleko akurat od domu był…
*

Ta kruszynka miała jego oczy. Była taka maleńka i bezbronna…
Tyle z majaków w chorobie zapamiętała. Kiedy wreszcie przyszła do siebie – nie musiała pytać. Właściwie to ta cisza wokół kusiła, by już nigdy nie otworzyć oczu, przestać oddychać, rozpłynąć się…
Zanurzyła się w to wielkie kolebanie, zawisła wśród dławiącego odoru krwi, potu i ekskrementów. Nieludzkich krzyków, szlochów i huku…

*

Bo tatuś musiał wyjechać i nie mógł zostawić jej samej. Jest jeszcze za mała. A babcia Berta nie mogła przyjechać do nich, bo ciotka Elka bardziej jej potrzebuje.
Więc tatuś przywiózł ją tutaj…
Obiad już jest gotowy.
Babcia nakrywa stół białą ściereczką i stawia talerze z makaronem. Potem nalewa rosół i posypuje wszystko natką pietruszki. Rosół pachnie oszałamiająco. I tak samo smakuje.
Na drugie jedzą kopytka ze skwareczkami i popijają zsiadłym mlekiem. Babcia dosypuje do swojego mleka szczypiorku.
Ona nie może jeść szczypiorku.
Wujek Heniek powiedział kiedyś, że ona się pieści i kazał jej otworzyć buzię. Nie chciała – jest przecież duża i nikt nie musi jej karmić, ale wujek się uparł, więc otworzyła. Wpakował jej do buzi wielką łychę szczypiorku i kazał pogryźć i połknąć. A potem przyjechało pogotowie, bo nie mogła oddychać. Dopiero jak dostała zastrzyk.
Słyszała jeszcze, jak pan doktor rozmawiał z babcią Bertą, a potem strasznie krzyczał na wujka Heńka. Nie wie, co krzyczał, bo w tym czasie zasnęła. Ale od tej pory wujek już ani razu jej nie karmił.
*

Jednego słowa wymówki Berta po powrocie nie usłyszała, chociaż należało się jej za to wszystko.
Choroba się przyplątała i mimo, że coraz gorsze wieści zewsząd nadchodziły, bała się mama w drogę z córką w połogu i maleństwem ruszać.
Niebożątko też słabe bardzo się urodziło i doktor wezwany tak na matkę, jak i na dziecko tylko ręce bezradnie rozkładał.
Patrząc na nie, mama sobie wyrzucała, że nie pomogli jednak, choć i o dziecku nic nie wiedzieli. A chociaż starali się bardzo tę wnuczkę ocalić – nie podołali.
Do ostatniej chwili też z wyjazdem czekali, żeby się Bercie choć trochę poprawiło.
Myśleli, że drogi dalekiej nie przetrzyma, nieszczęściami złamana, ale – przetrwała. Tylko życie się w niej odrodzić nie chciało…
*

Wiadomości o jego śmierci nie zrozumiała.
Miała żal, że wywieźli ją tak daleko.
Zabrali i nie zostawili najmniejszego śladu, by mógł ją odnaleźć.
Zapiekła się w tym swoim gniewie i nienawiści do nich. Nic jej nie obchodzili. Nie mogła słuchać ich głosów, patrzeć na nich.
Nie zauważała upływu czasu. Ale czas płynął i powoli znieczulał przeszłość…

*

Po obiedzie pomaga babci sprzątnąć ze stołu. Potem obie idą na łąki, żeby nazbierać mlecza dla króli. Bo tutaj są jeszcze króliczki. Cudne. Czarne i szare. Z bardzo długimi, puszystymi uszami.
Nie wolno jej samej chodzić do króli, bo może otworzyć klatkę i któregoś wypuścić. Nie otworzyłaby, skoro nie wolno, ale przecież nie będzie się kłócić z wujkiem. To bardzo brzydko kłócić się ze starszymi. Wie – mamusia jej powiedziała.
Mają swoje miejsca, gdzie mlecz jest wyjątkowo dorodny i słodki. Tak mówi babcia. Nie poprawia jej, ale przecież mlecz jest bardzo gorzki. Kiedyś polizała łodyżkę. Nie tutaj. W letnim domu.
Tak naprawdę nie bardzo lubi zbierać mlecz. Przez to białe mleczko, które na rękach czernieje. Potem wszystko się do niego przylepia i bardzo trudno je odmyć.
Ale lubi króle – więc grzecznie zbiera.
*

A choć Bóg pozwolił i po perypetiach różnych znowu – na obcym skrawku ziemi wprawdzie – wszyscy razem zamieszkali, to jakby – oni osobno, a Berta – sobie. Czuli ten jej żal straszny. Mówić nawet nie musiała.
Skrzywdzili ją, więc tym ciężej im było na nią patrzeć…
*

Nawet go nie lubiła. Tego mężczyzny w mundurze. Był stary! Ale w nim odnalazła swoją szansę na ucieczkę. Od rodzeństwa. Od papy.
I od mamy. Do niej miała największy żal.
Przyjęła więc jego oświadczyny i wywiózł ją daleko od nich wszystkich. Od tego życia, w którym nie czuła się żywa…
„Jest taka brzydka i pomarszczona!” – pomyślała ze wstrętem i powtórzyła to głośno.
– Podobna do ciebie. – dodała okrutnie.
Ile razy wyrzucała sobie później te słowa! A przecież nie mogła się przemóc, by pokochać to maleństwo. Bo przypominało jej tamto, najukochańsze, z innego życia…

*

Wujek Heniek mówi, że nie wolno głaskać króli, bo gryzą. To dlatego mają klatki z takiej drobnej siateczki. Ale te króle gryzą tylko wujka. I to naprawdę mocno. Do krwi. Jej i babci Berty jeszcze żaden nie ugryzł. I całkiem chętnie dają się głaskać.
Nawet jak przychodzi do nich sama. Bo ona czasem łamie zakaz i wymyka się do króliczków. Kiedy już nie może wytrzymać ze smutku.
Nie otwiera klatek, ale ma małe palce, więc kiedy króliczek podchodzi, głaska go po nosku, albo uszku. Czasem opowiada im, czemu jest smutna, a czasem nie, bo wystarczy, że dotknie sobie tego mięciutkiego futerka.
*

Nawet się i bardzo jej decyzji nie dziwili, gdy za pierwszego, co się jej oświadczył, za mąż wyszła. Wiedzieli, że od nich uciec pragnie jak najdalej. A choćby w knieje dzikie, gdzie ją nowy mąż uwieźć miał. Byle z oczu ich stracić i wspomnień bolesnych nie rozjątrzać.
Nie sprzeciwiali się temu. W duchu liczyli, że przy starszym, poważnym człowieku zapomni wreszcie i żyć normalnie zacznie. Nie bali się o nią – świata poza nią nie widział i nieba byłby gotów jej przychylić, gdyby chciała.
Co jednak z tego – kiedy – nie chciała…
*

Ochrzcili ją jej imieniem, bo się uparł. Przystała na to – było jej wszystko jedno.
Nauczyła się tego nowego świata: prowadzenia domu, fałszywych uśmiechów, nieszczerych pieszczot. Jego może i oszukała, ale nie ją. Nie tę małą poczwarkę, co garnęła się do niej, łasząc o łaskawsze spojrzenie czy słowo.
A potem umarł i zostały we dwie.
A choć żyła w oderwaniu od świata i w ich nędzną egzystencję wtargnął przecież ten koszmar…

*

Bo króliczki rozumieją, jak to jest. Im też musi być w tych klatkach bardzo smutno. Wie to…
Chociaż nie lubi o tym myśleć… Ale czasem myśli.
Wolałaby tego nie wiedzieć tak na pewno, ale drugiego dnia wujek Heniek zawołał ją do siebie i powiedział, że chce jej coś pokazać. Zgodziła się i poszli do króliczków. Wujek wyjął jednego i pozwolił jej go pogłaskać. A potem powiedział, że zaraz jej coś pokaże, ale ona musi obiecać, że nikomu o tym nie powie, bo to będzie ich tajemnica.
Obiecała. I zaraz potem wujek wyciągnął nóż, złapał króliczka za uszy i podniósł do góry. Króliczek zapiszczał i zamachał tylnymi łapkami.
Dalej nie widziała – uciekła. Ale i tak domyśla się, co się stało. Przez głośny śmiech wujka usłyszała przecież, jak ten króliczek płakał.
Pobiegła wtedy do babci. Nic jej nie powiedziała, ale w nocy bardzo płakała przez sen i krzyczała. I wtedy mogło się jej coś wypsnąć…
A jeśli tak – to sama już nie wie, czy dotrzymała obietnicy… Czy takie wygadanie się przez sen się liczy, czy nie.
Bo jeśli się liczy, to nie wie, co powinna zrobić.
Nie wolno przecież łamać danego słowa…
Kiedyś zapytałaby mamusię…
Ale może jak tatuś przyjedzie, to zapyta jego… Nie tak szczegółowo… tylko… ogólnie.
*

Źle się u Berty od samego początku działo i żeby nie ten mąż oddany i stateczny, pewnie by i drugie dziecko na zatracenie poszło.
A choć rodzice rzadko bywali, widzieli przecież, że serca do swojej rodziny Berta nie ma.
Mała o pieszczoty jak szczeniaczek się łasiła. Na każde dobre słowo rozkwitała. Zabierali ją też czasem do siebie – choć nieczęsto, bo droga daleką i trudną była.
Kiedy pomarło się drugiemu zięciowi, przemyśliwali nawet, czy by Berty i Elusi nie przytulić, ale Berta nie zgodziła się na przeprowadzkę.
A potem znowu czas najczarniejszy chyba nastał…
*

Tułaczka.
Tak chyba mogłaby nazwać ten czas, kiedy z dzieckiem, pozbawiona dachu nad głową i przyjaciół, poniewierała się od miejsca do miejsca.
Przeklinała męża w duchu, że umarł i zostawił je same. I że zataił prawdę o swoich korzeniach. Chociaż była pewna, że to nie miałoby żadnego znaczenia. Nie, kiedy za niego wychodziła.
A przecież nie mogła porzucić Elżbiety. Sprzedawała więc wszystko, co udało się jej spakować, gdy w panicznej ucieczce opuszczały własny dom. Sztuka po sztuce.
Dopiero pod koniec trafiły na ludzi, którzy o nic nie pytali. Nie chcieli pieniędzy. Dali kąt i trochę spokoju. Tam, w tej piwnicy bez okien doczekały wolności…

*

Po karmieniu króliczków przeważnie zostaje na podwórku. Czasami huśta się na starej zardzewiałej huśtawce, która strasznie skrzypi. Albo idzie do ogrodu i patrzy sobie na kwiaty. Nie zrywa ich, bo tu niczego nie wolno zrywać bez pozwolenia. Nawet owoców i warzyw. Nie robi tego, ale smutno jej, gdy owoce spadają i leżą na ziemi, dopóki nie zgniją…
Przyjemnie byłoby czasami zjeść jabłko prosto z drzewa albo pomidorka z krzaczka…
Takie pomidorki z krzaczka są przepyszne. Nagrzane słońcem, jasne z wierzchu i ciemnoczerwone w środku. Słodkie i soczyste. A kiedy oderwie się tę zieloną szypułkę – wydzielają taki ziołowo-gorzki zapach…
Ale skoro nie wolno, to – nie wolno.
*

Długo się zbierali po wszystkim.
Na wieść, że córka z wnuczką żyją, papa z mamą propozycję ponowili, ale wciąż im swojej krzywdy zapomnieć Berta nie mogła i nie chciała z nimi zamieszkać. Tyle, że Elusię czasem przysłała na wakacje. Sama kształciła się, bo na zdolnościach nigdy jej przecież nie zbywało. W czas tylko podły się urodziła. Jak i oni wszyscy…
*

Nawet przez chwilę nie pomyślała, by wrócić do rodziców.
Przytelepały się do dawnego domu, ale w nim nie było już ani jednej wolnej izby.
Znalazła jakiś kąt na początek.
Trochę prała po ludziach, sprzątała. Posłała Elżbietę do szkoły.
Źle im się wiodło.
A potem zaczepiła się w szpitalu. Miała doświadczenie z chorymi, cierpliwość i delikatne ręce, więc za namową doktora wyuczyła się na felczera…
Zrobiło się lżej…

*

Czasami bawi się z Finkiem. Ale Finek nie przepada za zabawami. Jest okropnie brzydki – brudno-żółty i ma taki wyraz mordki, jakby na wszystkich był wściekły. Ma po prostu zawsze wyszczerzone ząbki, bo ta mordka mu się nie domyka. Jest już bardzo stary. Najbardziej lubi sobie leżeć na ciepłym piaseczku. Słabo go wtedy widać i można w niego wdepnąć. Wtedy Finek podnosi głowę i zaczyna rachitycznie szczekać.
Zawsze, kiedy słyszy to szczekanie, ma wrażenie, że on nie ma już siły zaszczekać głośniej. Idzie wtedy do niego i próbuje pocieszyć. A Finek patrzy, jakby wszystko rozumiał i czasami nawet daje się pogłaskać.
Raz szczekał tak żałośnie, że chciała mu zrobić jakąś przyjemność i zabrała go na huśtawkę. Kiedy usiedli, Finek wykręcił się jej z rąk, ugryzł ją w policzek i uciekł. Nie myślała, że taki stary psiak potrafi jeszcze tak szybko biegać.
Ani babcia Berta. Przybiegła wtedy naprawdę przestraszona, bo widziała wszystko z okna. Na szczęście to było tylko draśnięcie. Po kilku dniach nie został po nim nawet ślad.
*

I nie wiadomo, kiedy lata przeleciały i Elusia własne gniazdo postanowiła wić. Zaproszenie na ślub piękne wystosowała.
A choć i potańczyliby może dziadkowie na wnuczki jedynej weselu, to gdzie im tam – starym w taką drogę było ruszać. Tylko Olga się wybrała.
Za to później Elusia ich odwiedziła. Mężem i prawnukiem pochwalić się chciała…
*

Nie spodobał się jej narzeczony Elżbiety.
Jak się jednak miała sprzeciwiać. Komuś życie układać…
Czuła, że sprytem Elżbiecie imponował…
Obrotny był. To on odzyskał ich dom. Dzięki jego znajomościom pozbyły się bezprawnych lokatorów, dostały jakieś środki na remont.
Przepisała wszystko na Elżbietę, zachowując dożywotnie prawo mieszkania. Tak jej podpowiedział notariusz…
I zamieszkali wspólnie w tym domu – ona i Elżbieta z mężem. Dokładała się im do gospodarstwa i nawet myślała, że może się jakoś ułoży, bo choć się z tym Henrykiem nie lubili bardzo, przecież dla Elżbiety był dobrym mężem…

*

Ale najbardziej lubi to miejsce za drogą. Jest tam kilkanaście ogromnych kamieni. Bardzo fajnie skacze się po tych kamieniach. Trzeba tylko uważać, żeby noga się nie omsknęła. I nie można po nich chodzić na bosaka, bo są ostre.
Babcia daje jej szmaciany chodniczek, więc często przesiaduje na tych kamieniach od świtu do nocy. Droga przed domem jest żwirowa, ale rzadko przejeżdża nią jakiś samochód. Ostatnio jechali tędy oni z tatusiem.
*

Dalecy oni wszyscy od oceniania innych byli i rzadko się ze swoimi opiniami ujawniali, ale nie bardzo im ten mąż Elusi do gustu przypadł. Za głośny jakiś był. I taki… delikatny mało. Dosadny. Z nikim i z niczym się nie liczył. Tylko ze sobą. Prawdę w oczy bez pardonu mówił, ale słuchać jej o sobie – nie chciał.
Prawie obrazą się ta wizyta skończyła, choć Elusia – dobre dziecko – łagodziła, jak mogła…
*

Kiedy stanął na progu, myślała, że ducha zobaczyła. Zasłabła, a kiedy się ocknęła, a on nie zniknął i tak nie uwierzyła.
„Nie umarł! – krzyczało w niej wszystko. – Nie umarł!”
Zabrał ją do tego miasta najpiękniejszego na świecie, co kiedyś o nim marzyli oboje, a świat się jakby cofnął i znów miała czternaście lat.
Już nigdzie nie musieli się spieszyć. Znowu byli tylko ze sobą i tylko dla siebie. Mieli tę miłość o smaku pieczonych kasztanów i mokrego betonu…

Koniec części pierwszej.

Obrazki. Grossmutter.

Siedzi między rodzicami i nieuważnie dłubie w pieczeni. Wszystko wokół jest zbyt fascynujące, by zaprzątać sobie głowę jedzeniem.
Na szczęście dorośli są za bardzo pochłonięci rozmową, by zwracać na nią uwagę.
Już to, że pozwolono jej usiąść przy dużym stole, jest niecodzienne. Tak naprawdę nie powinno jej tu być. Tylko, że właściwie nie wiadomo, co z nią zrobić. Jest jedyną osobą w takim wieku.
A wszystko dlatego, że mamusia urodziła się dużo później niż ciocia i wiekiem bardziej pasuje do dzieci swojej siostry.
Mamusia jest młoda i śliczna. Właśnie rozmawia z Grossmutter, która uśmiecha się do mamusi, bo ją bardzo lubi.
*

Kiedy Grossmutter była jeszcze całkiem młodą dziewczyną, musiała opuścić swój rodzinny dom. Miała wyjść za mąż za człowieka, którego wcale nie znała, bo tak zadecydowali jej rodzice. I właściwie Grossmutter nie miała w tej sprawie nic do powiedzenia – musiała ich słuchać. Kiedyś dziewczynki nie mogły sprzeciwiać się starszym, nawet, jeśli myślały inaczej…
*

Grossmutter mówi, że mamusia przypomina jej ją samą.
To prawda – są podobne, chociaż Grossmutter jest już bardzo stara – dziś kończy sto lat. Wszyscy mówią, że wcale nie wygląda na swój wiek, a Grossmutter mruży swoje czarne oczy i patrzy żartobliwie.
Właściwie widzi Grossmutter dopiero trzeci raz w życiu. Teraz już się jej prawie nie boi, ale to pierwsze wrażenie było okropne.
Grossmutter siedziała w fotelu i wyglądała jak wielka lalka. Prawie się nie ruszała i wydawało się, że śpi, więc kiedy nagle wyciągnęła do niej rękę, ona bardzo się przestraszyła. Ale nie wybuchła płaczem, chociaż w gardle stanęła jej gula. Podeszła i dzielnie uścisnęła te zimne palce. Zrobiła tak samo jak wcześniej mamusia. I to się chyba Grossmutter spodobało, bo poruszyła się i powiedziała:
– Dobrze wychowana panienka.
Wtedy mamusia też się uśmiechnęła i pocałowała Grossmutter w policzek.
Na szczęście jej nie kazano tego robić.
*

Dobre było chociaż to, że przyszły mąż nie był jakimś staruchem. Był starszy od Grossmutter o cztery lata.
Po weselu rodzina musiała wracać do domu, a Grossmutter została całkiem sama w zupełnie obcym kraju.
Po ich wyjeździe przepłakała siedem dni, a potem otarła oczy i zaczęła wprowadzać swoje rządy.
W rodzinie mówiło się, że owinęła sobie męża wokół palca.
Grossmutter była bardzo piękna. Podobno taka piękność zdarzała się jedna na całe pokolenie i właśnie Grossmutter nią była.
Grossvater też był przystojny. A chociaż podwładni mówili, że był bardzo twardym człowiekiem, w domu dawał sobie wejść na głowę. Bo Grossmutter była nie tylko piękna, ale i mądra i umiała z nim postępować…
*

Czuje na sobie wzrok ciotki Jagi, więc czym prędzej pochyla się nad talerzem i udaje, że tylko to ją interesuje. Ale tak naprawdę wciąż zerka na innych.
Pamięta, że gdy widziała Grossmutter pierwszy raz, ta podniosła się z fotela i wtedy okazało się, że jest wysoka i szczupła. Miała na sobie suknię w stalowym kolorze i bardzo eleganckie buciki.
Ale największy podziw wzbudzały jej włosy – zaplecione w misterny wianek z tyłu głowy, z którego wymykały się niesforne srebrne loczki.
Grossmutter podeszła do niej i dotknęła jej policzka, a potem wróciła na fotel.
Pokazała mamusi miejsce w drugim fotelu, a kiedy mamusia usiadła – zaczęły rozmowę. Niestety – do dziś nie wie, o czym rozmawiały, bo to było po angielsku.
Pamięta, że była wtedy trochę rozczarowana.
*

Grossvater robił karierę i bardzo rzadko bywał w domu, więc wszystko spadło na barki Grossmutter. Nigdy się nie skarżyła, chociaż do obowiązków doszła jej opieka nad czwórką dzieci – trzema córkami i synem. Rodzili się równiutko co dwa lata, bo tak Grossvater pojawiał się w domu…
*

Unosi nieśmiało głowę i napotyka spojrzenie Olgi. Nie zna jej, ale wydaje się o wiele sympatyczniejsza od ciotki Jagi. Nie ma w twarzy tej złości…
Drugie spotkanie już nie było takie okropne. Grossmutter się nie zmieniła – miała tylko inną suknię, w pięknym, głębokim granacie i inne, lakierowane pantofelki. Do sukni przypięta była broszka – srebrna róża. Na jej płatkach błyszczały trzy perełki, które imitowały krople rosy.
Grossmutter zauważyła wtedy, że ona się tej broszce przygląda, wypięła ją więc i podała. Z bliska klejnocik był jeszcze cudniejszy. Obejrzała go wtedy bardzo dokładnie. Potem podeszła i chciała oddać, ale Grossmuter roześmiała się i powiedziała, że to prezent.
*

Kiedy wujek Albert miał dwa lata, okazało się, że Grossvater dostał przeniesienie. Kiedy urządził dom, dojechała do niego Grossmutter z dziećmi.
Bardzo się cieszyła z tego przeniesienia, bo dzięki temu znowu była blisko swojej rodziny. Grossvater miał teraz jeszcze więcej pracy, ale częściej bywał w domu, bo nie musiał tak daleko wyjeżdżać…
*

Unosi rękę do szyi i muska srebrne cacuszko. Prawie się z nim nie rozstaje. Na początku nawet spała z tą broszką, schowaną pod poduszką. Nigdy wcześniej nie miała własnej biżuterii i nie wiedziała, jaka to przyjemność coś takiego posiadać…
To naprawdę bardzo wytworna rzecz i kiedy jej dotyka, czuje się jak prawdziwa dama. Prawie taka jak Grossmutter, która siedzi u szczytu stołu i rozmawia z córkami.
Głos ma miły, chociaż spółgłoski wymawia trochę twardo, co sprawia wrażenie srogości. Ale w gruncie rzeczy jest dość sympatyczna.
Aż jej się wierzyć nie chce, że babcia Berta wylała kiedyś przez Grossmutter morze łez.
*

Na początku trudno im się było zaaklimatyzować, ale po jakimś czasie Grossmutter znowu ujęła wszystko żelazną ręką. Grossvater wciąż robił karierę, więc to ona musiała troszczyć się o wszystko. Zajmowała się nie tylko wielkim domem i zatrudnionymi ludźmi, ale także dbała o edukację dziewczynek i syna. Wiedziała, że staranne wychowanie zapewni jej dzieciom lepsze perspektywy. Grossvater także był światłym człowiekiem i chciał swojemu potomstwu zapewnić możliwie najlepszą przyszłość…
*

Właśnie wniesiono kolejne danie i wszyscy zajęli się jedzeniem, więc może bezkarnie rozglądać się wokoło. Kilka krzeseł dalej, po drugiej stronie stołu siedzi siostra mamusi – ciotka Elka. Jest szczupła, dość wysoka, ma pomarszczoną twarz i bardzo wysoki głos. Niby zawsze się do niej uśmiecha, ale ona instynktownie czuje w niej jakiś fałsz i niechęć. Nie rozumie, czemu siostra mamusi tak jej nie lubi, ale na wszelki wypadek za bardzo jej nie ufa.
Obraca głowę i przenosi wzrok na siedzącego obok wujka Heńka. Jest mężem ciotki Elki i zupełnym jej przeciwieństwem. Ma okrągłą, zawsze czerwoną twarz, pucate policzki i trzy podbródki. Jego szyja jest tak krótka, że wydaje się, jakby głowa wyrastała ze śmiesznych, tłustych ramionek. Wujek Heniek jest gruby i cały wygląda jak nadmuchany. Zawsze nosi spodnie na szelkach, które zwisają mu z tyłu aż do połowy uda. Ohydnie to wygląda – jakby coś się tam szamotało…
*

Po jakimś czasie Grossvater przywykł do nowych warunków i przestał wciąż powtarzać o powrocie do domu. Wydawało się, że wreszcie ich życie trochę się ustatkuje i będą mogli w spokoju wychować dzieci. Dzięki Grossmutter i jej koneksjom ponawiązywali odpowiednie stosunki i wszystko szło ku dobremu.
Grossvater znowu awansował i mógł spędzać z rodziną już nie tylko urlopy…
*

Szmer rozmów narasta, więc pochyla się nad talerzem, na który mamusia nałożyła jej porcję gołąbków. Lubi gołąbki. A właściwie lubi piękny pomarańczowy sos, w którym są zanurzone. Odkrawa widelcem kawałek i unosi do ust. Żuje powoli, wsłuchując się w rozbawione głosy.
W pewnej chwili tatuś się podnosi i napełnia kieliszki czerwonym winem.
Nagle zalega cisza. Ogląda się i dostrzega Olgę wnoszącą wielki tort. Wszyscy wstają i ciotka Jaga zaczyna śpiewać. Do jej mocnego głosu dołączają po kolei wszyscy członkowie rodziny. Nawet ona pomrukuje coś cichutko. Nigdy nie ma śmiałości śpiewać pełnym głosem, odkąd wujek Heniek powiedział, że trzeszczy jak stara szafa.
Patrzy na Grossmutter, która siedzi na wysokim krześle z rzeźbionym oparciem i uśmiecha się radośnie. Nie bardzo chce jej się wierzyć, kiedy w czarnych oczach dostrzega ślady łez. W rodzinie mówi się, że Grossmutter nigdy nie płacze.
*

Niepokoje zaczęły się wkradać po kilku latach. Niby nigdy nie miało się pewności, ale to było coś innego. Jakby nad wszystkimi zawisło jakieś niebezpieczeństwo. Niejasne i nieuniknione.
Przeczucia Grossmutter nie zawiodły. I nagle musieli zadecydować, co dalej.
Po długich naradach postanowili, że on wróci do siebie, a ona zostanie na miejscu z dziećmi. Rozstawali się i nie wiedzieli wcale, czy jeszcze kiedyś się zobaczą. Grossmutter, żegnając się powtarzała, że „będzie, co Bóg da”.
A potem schroniła się wraz z dziećmi pod skrzydła własnej familii.
Jak się później okazało – ich decyzja była słuszna i być może – uchroniła wszystkich od śmierci…
*

Wsłuchuje się w melodię słów. Wszystko brzmi tak pięknie, że ogarnia ją uczucie wielkiej dumy. Tym większej, że ponad inne wybija się głos mamusi.
Grossmutter patrzy na wszystkich z zadowoleniem i uśmiecha się jeszcze szerzej, nie tając już teraz łez wzruszenia.
Podobno Grossmutter miała kiedyś przepiękny głos o niespotykanej barwie i tak naprawdę to w tym głosie zakochał się najpierw Grossvater, jak już się poznali…
Ciotka Jaga mówiła, że Grossmutter miała taki głos, że gdy śpiewała – gasły świece. Nie bardzo wie, na czym to właściwie polegało, ale z tonu wypowiedzi ciotki wnioskuje, że to musiało być coś niezwykłego.
Teraz Grossmutter już nie śpiewa, ale wciąż uwielbia słuchać muzyki. Szczególnie operowej.
*

Spotkali się dopiero po kilku latach. Grossmutter w podzięce, że się ten czas cierpienia i strachu skończył, cały tydzień spędziła na modlitwach, choć bogobojna nigdy specjalnie nie była.
A chociaż życie po raz trzeci prawie od początku zaczynać musieli, w uczuciach do siebie nie osłabli i to chyba ich rodzinę przed całkowitym zatraceniem musiało uchronić…
*

Kiedy śpiew ustaje, tatuś sięga po swój kielich i wznosi toast. Reszta przyłącza się do tych życzeń.
Ona też dostała kilka kropli, czuje się więc bardzo wyróżniona, że może wraz z dorosłymi wypić za zdrowie Grossmutter.
Mamusia szybko robi miejsce na stole i Olga stawia przed Grossmutter wielki tort z jakąś niebywałą liczbą świeczek.
Grossmutter zaczyna się śmiać. Potem czyni zapraszający gest, i mamusia wypycha ją naprzód. Staje więc obok i czeka aż Grossmutter pomyśli życzenie. Przy okazji ona myśli też swoje. Potem obie nadymają policzki i zaczynają dmuchać. Widzi, że wszyscy członkowie rodziny odruchowo pochylają się i wypuszczają powietrze. Wygląda to dosyć zabawnie, ale nie ma czasu się śmiać. Wszystkie świeczki zostają zdmuchnięte i Grossmutter udaje, że nie zauważyła zbiorowych wysiłków. W znakomitym humorze bierze do ręki szeroki nóż i odkrawa pierwszy kawałek. Olga podstawia talerzyk i łopatką przekłada nań porcję, którą stawia przed Grossmutter.
*

Wtedy nie wiedzieli jeszcze, że to nie ostatni psikus losu i wredny uczynek podłych czasów. Grossmutter, nauczona doświadczeniem, tak się starała żyć, jakby świat się niezadługo miał skończyć i na wszystkie przeciwności losu chciała być przygotowana.
Nie omyliła się bardzo, bo ledwie kilka lat minęło i znowu się zaczęła poniewierka. Kolejny raz musieli się rozstać i znowu nie wiedzieli na jak długo.
Kiedy Grossvater w innej części kraju pełnił swoje obowiązki, Grossmutter z dnia na dzień musiała podjąć decyzję i choć była już niemłoda, zdecydowała się na nieznaną drogę, żeby swoją rodzinę chronić. Ani jej wtedy w głowie postało, że stare życie przyjdzie jej zostawić na zawsze.
Mimo, że w drodze okropieństw się naoglądała i, nie raz, nie dwa, poczuła, do czego głodna, zdziczała siła jest zdolna, wciąż miała nadzieję na powrót…
*

Po podzieleniu tortu wszyscy po kolei podchodzą do Grossmutter i składają jej życzenia, wręczając jakieś drobiazgi.
Jest bardzo ciekawa, co kryje się w paczuszkach, ale rozumie, że to nie jej prezenty. Już nawet godzi się z myślą, że pewnie nigdy się nie dowie, co w nich było, kiedy Grossmutter zaprasza ją drugi raz.
Podchodzi więc i z niedowierzaniem słucha prośby o pomoc. Patrzy na mamusię, a kiedy ta kiwa głową, rozgląda się za jakimś siedziskiem. Znajduje stołeczek, więc przynosi go sobie i siada obok.
– Voici la plus vraie dame! – słyszy cichy głos Grossmutter. Nie do końca rozumie znaczenie słów, ale dostrzega poróżowiałe nagle policzki mamusi. Czuje, że te słowa sprawiły mamusi wielką przyjemność i jest z siebie dumna, że nie przyniosła rodzicom wstydu.
*

Najgorsza była chyba ta niepewność. Grossmutter cały czas miała nadzieję, że burza rychło minie i postanowiła osiąść tymczasowo najbliżej jak się da. Dysponowała bardzo małymi funduszami i musiała rozejrzeć za jakimś lokum, żeby pod gołym niebem z dziećmi nie nocować.
Czekała na pomyślne wieści.
Ale wieści nie nadchodziły. Ani pomyślne, ani – żadne. Ani Grossvater znaku życia nie dawał, ani o zagubionej podczas tej strasznej zawieruchy familii niczego się dowiedzieć nie mogła.
Coraz częściej nachodziły ją myśli, że w tym obcym miejscu trzeba będzie osiąść na dłużej…
*

Rozwija pakunki i każdy przedmiot ostrożnie podaje Grossmutter. Ta ogląda po kolei bibelociki i mówi o nich kilka miłych słów. Wszystkimi zachwyca się jednakowo i próbuje odgadnąć, który jest od kogo.
Kiedy Grossmutter ogląda prezent, który ona własnoręcznie przez kilkanaście ostatnich wieczorów wyszywała, serce bije jej szybko. Bardzo chciałaby, żeby jej serwetka spodobała się Grossmutter. Dostrzega nieco krzywo wyszyte fiołki i zaczynają nią nagle targać wyrzuty sumienia, bo wie, że mogła postarać się bardziej. Na szczęście Grossmutter nie zauważa chyba mankamentów, bo przez chwilę bacznie się jej przygląda, a potem orzeka, że ten prezent podoba się jej najbardziej. Podnosi się z krzesła i podchodzi do komódki ze zdjęciami. Bierze jedno z nich, kładzie serwetkę i ustawia na niej ponownie fotografię w staroświeckiej ramce.
Dopiero później dowiaduje się od Olgi, że to ulubione zdjęcie Grossmutter, na którym widnieje twarz wuja Alberta. Tego samego wuja Alberta, który zginął młodo.
*

Grossmutter, trochę żeby niewesołe myśli rozproszyć, a trochę z potrzeby, znalazła sobie zajęcie. Jako, że biegle władała kilkoma językami, zajęła się przepisywaniem urzędowych dokumentów. Profity z tego były niewielkie, ale na bieżące, bardzo skromne potrzeby wystarczało. Nie narzekała nigdy. Nawet uśmiechała się ponoć dość często, tylko włosy jej coraz bardziej bielały. A jednak jakoś to wszystko ciągnęła…
*

W innych paczuszkach znajdują się istne cudeńka.
Najbardziej podobają jej się maleńkie białe filiżanki ze złotym szlaczkiem. Naczynka są zupełnie proste, ale tak cieniutkie i delikatne, że strach je wziąć do ręki.
Równie piękny jest komplet haftowanych serwetek, na których białe kwiaty układają się w misterne girlandy.
Nie może też oderwać wzroku od trzech rzeźbionych, drewnianych ramek.
*

Nocy, kiedy Grossvater wraz z trzema kompanami zakołatał w drzwi, omal nie przypłaciła Grossmutter zawałem serca. Ledwo w tym chudym, pokrwawionym starcu własnego męża rozpoznała. Kompani do domu go dowieźli i zaraz ruszyli dalej. Ślad po nich zaginął i nigdy już nikt o nich nie słyszał.
Z pomocą znajomego felczera udało się jakoś Grossvatera połatać, choć myśleli, że już kres na niego przyszedł. Kiedy trochę wydobrzał, za pracą się rozglądać zaczął, a że wykształcenie wyższe posiadał i też biegle kilkoma językami mówił – zatrudniono go w magistracie.
Stały dochód – choć niezbyt duży – pozwolił im na w miarę godne życie. Może by i gdzieś w świecie ze swoim wykształceniem lepiej płatną posadę dostał, ale nadzieja go w miejscu trzymała, że jeszcze uda mu się do starego życia wrócić…
*

Kiedy wszystko zostaje dokładnie obejrzane, pochwalone i ustawione, ona może wrócić na swoje miejsce. Siada obok rodziców i zerka na Grossmutter. Do jej uszu dobiega wysoki głos wujka Heńka.
Spogląda na Grossmutter i widzi, jak jej twarz wykrzywia grymas niechęci. Czuje, że Grossmutter też za wujkiem nie przepada. Wcale jej to nie dziwi – wujek Heniek jest bardzo niegrzeczny, a jego ton protekcjonalny. Nie znała wcześniej tego słowa, ale usłyszała, że tak określiła to siedząca niedaleko Olga.
Grossmutter bardzo szybko się opanowuje, odwraca twarz i w połowie zdania wujka Heńka zwraca się do tatusia.
Tatuś odpowiada coś po rosyjsku, czego ona nie rozumie. Ale Grossmutter rozumie świetnie, bo zaczyna się śmiać.
Patrzy na wujka Heńka i pierwszy raz widzi, że jego twarz traci swój buraczany odcień. Widzi jeszcze, jak wujek nabiera powietrza i unosi ramiona, a ciotka Elka pośpiesznie dotyka jego ręki i szepce mu coś do ucha. Na te słowa wujek Heniek wypuszcza powietrze i przysiada, choć wcale nie wydaje się przez to mniej nadmuchany.
*

Wieści zewsząd szły, że na tej tłuszczy strasznej odwet im się uda wziąć.
Czekali więc, lepszego jutra wyglądając.
Lata mijały i powoli nadzieja w nich gasła. Okrzepli. Przywykli do nowych warunków. Jakoś się próbowali kolejny raz w nowej rzeczywistości odnaleźć.
Za rodziną Grossmutter tęskniła bardzo, ale wywiedzieć się niczego nie sposób było, bo tamten świat zamknął się za nimi bardzo szczelnie.
I znowu uwierzyli, że może zaznają choć trochę spokoju…
*

Za oknem zapada zmrok, więc ciotka Jaga zapala światło. W jego blasku wszystko wygląda jakoś inaczej. Bibeloty na komódce rzucają długie cienie, a białe kwiaty na tłoczonym obrusie wyglądają jakby były wypukłe.
Przygląda się siedzącym za stołem kobietom i – mimo że są bardzo różne – dostrzega w nich podobieństwo. Nie umie powiedzieć, na czym ono polega. Może wszystkie mają podobne ruchy. Takie ładne, płynne. Zastanawia się, czy ona też jest podobna do mamusinej rodziny.
*

Tyle już razy pod kołem byli, że nawet ich zbyt kolejna odmiana nie zdziwiła. Choć i w najśmielszych snach nie myśleli, że takich okropieństw przyjdzie im doświadczyć.
Kiedy się nowa zawierucha zaczęła, ktoś tam sobie o Grossvatera wykształceniu przypomniał i powołanie dostał. A właściwie to – ultimatum. Pochodzenie i nazwisko bardzo przeciw niemu świadczyły, ale doświadczenie – przeważyło.
Z powodu wieku i uszczerbku na zdrowiu już się do czynnej służby nie nadawał, ale wiedzą służyć mógł.
Została więc Grossmutter znowu sama. Niemłoda już była, a jednak na pierwsze naciski, by się po jedynej słusznej stronie opowiedzieć, kolejny raz życie swoje zostawiła i na nieznane poszła…
*

Trochę już ją nudzi to siedzenie. Dotyka ręki tatusia i pyta, czy może wstać od stołu. Tatuś patrzy na mamusię. Mamusia kiwa głową, więc wstaje i odchodzi. Idzie do kuchni i rozgląda się ciekawie. Nigdy nie widziała takiego białego kredensu z maleńkimi szybkami i śmiesznymi porcelanowymi gałkami. Wie, że są porcelanowe, bo przed chwilą ich dotknęła. Przykłada nos do szybki i przez płatki kwiatów zagląda do środka. Nie otwiera drzwiczek, bo to nieładnie grzebać w czyichś rzeczach bez pozwolenia.
*

Rozdzielić się znowu musieli i te lata straszne, w których o najbliższych nic nie wiedziała, sprawiły, że Grossmutter całkiem posiwiała. Zaprzyjaźnieni ludzie miejsce jej na zabitej dechami wsi znaleźli, gdzie od świtu do nocy pracowała. Nie dlatego, że musiała. Za wikt, dach nad głową i jakie takie bezpieczeństwo odwdzięczyć się pragnęła z całych sił.
A gdy w polu plecy zginała, myśl o rodzinie nawet na chwilę jej nie opuszczała. Najwięcej się o najmłodszego Alberta martwiła, bo się na ochotnika zaraz na początku tego wszystkiego zaciągnął…
*

Przenosi wzrok na półeczki, na których stoją maleńkie dzbanuszki. Są prześliczne. Mamusia powiedziała jej, że to kolekcja Olgi. Nie dotyka niczego, chociaż ma na to ogromną ochotę. Powstrzymuje się, bo boi się, że mogłaby coś niechcący pobić. Liczy dzbanuszki, ale słyszy za plecami jakiś ruch, rozprasza się i gubi w rachubach. Próbuje jeszcze raz, ale do kuchni wchodzą Olga z ciotką Elką.
Ciotka Elka omiata ją wzrokiem i każe pokazać ręce.
Nie rozumie, po co miałaby to robić, ale wyciąga puste dłonie przed siebie. Ciotka Elka każe jej wywrócić kieszenie.
Nie ma żadnych kieszeni w sukience, więc zaczyna się śmiać. Wtedy Olga podchodzi do niej, podaje jej rękę i prowadzi do innego pokoju.
*

Od świata odcięta Grossmutter na początku wiary nie dawała, że się to wszystko szczęśliwie skończyło.
Do domu na piechotę wracała, do różnych grup się po drodze przyłączając czasami. Że to niby bezpieczniej, choć nie raz modliła się, żeby prędzej inną kompanię znaleźć, widząc, jak to się niektórzy po cudzym dobytku opuszczonym panoszą, kąty przewracają. Ale ślepa i głucha na wszystko była, prąc naprzód.
Tego się jeszcze bała, żeby jej kto za brak papierów nie zastrzelił, bo dokumentów nijakich nie miała prócz tej podrobionej nieudolnie metryki…
*

To dziwne miejsce.
Zupełnie inne niż salonik. Jasne i wesołe. Na żółtej podłodze leży kolorowy, szmaciany chodniczek. W oknie powiewa biała firanka i delikatne, muślinowe zasłonki w kolorze waniliowego budyniu. Nie wiedziała, że ten zwiewny materiał nazywa się muślin. Olga jej powiedziała przed chwilą. Ta nazwa jest śmieszna i miła dla ucha, więc powtarza ją kilka razy półgłosem i parska śmiechem.
Na ścianie dostrzega obrazek. Przygląda się śmiesznym, nagim bobasom ze skrzydełkami, które nazywają się amorki. Mają łuki i strzały i zabawne różowe pupy. Mierzą z tych łuków do ładnej bladej pani, która ma smutne oczy i drobne, brązowe loczki. Pani trzyma się za serce i opiera o poręcz mostka. Za mostkiem płynie sobie kawałek zielonej rzeczki.
Dalej stoi etażerka z książkami. Olga powiedziała, że może sobie wybrać coś do czytania. Podchodzi do regaliku, przesuwa szybkę i wybiera ciężki album.
*

Kiedy Grossmutter tak szła przed siebie, byle co jedząc i byle gdzie śpiąc, samochód się raz przy niej zatrzymał. Już myślała, że i na tym się jej powrót zakończy, ale chyba niegroźnie wyglądała, bo ją młode żołnierzyki spytały, czy nie podwieźć. Zgodziła się chętnie i od słowa do słowa zgadało się o różnych akcjach. Serce jej jakoś wtedy mocniej nie wiedzieć czemu zabiło, ale się nie zdradziła.
Za to, kiedy ją do punktu postoju dowieźli, bacznie się rozglądała i okazało się, że przeczucie znowu jej nie omyliło.
Ledwo swojego męża poznała – taki chudy był. Ale żył. I już się nawet poprawił trochę. Mówił, że wcześniej dużo gorzej wyglądał.
Niewiele wtedy opowiadał, ale wymiarkowała, że tylko dzięki dobrze podrobionym dokumentom – jak go złapali – ocalał. Nie zorientowali się i o zdradę wybranego narodu nie oskarżyli i nie powiesili na pierwszym drzewie, tylko uwięzili. Tam końca koszmaru czekał.
Od tego czasu razem się dalej telepali. Jakoś Bóg dopomógł i nogi, i do tego miasteczka, co je od tylu już lat domem nazywali – dotarli…
*

Otwiera oczy i czuje chłód. Chyba musiała na chwilę zasnąć. Rozgląda się i przypomina sobie, że jest w pokoju Olgi. Nasłuchuje. Zza drzwi dobiega ją szmer rozmowy. Odkłada album na miejsce i wychodzi z pokoju. Przemierza ciemny przedpokój i wchodzi w blask salonu. Mruży oczy. Kiedy bolesne szczypanie przechodzi, rozgląda się i dostrzega rodziców. Podchodzi do stołu. Grossmutter siedzi teraz w fotelu, który ustawiono zamiast krzesła i rozmawia z ciotką Elką i tatusiem. Mamusia słucha opowieści ciotki Jagi.
Podchodzi i dotyka mamusinej ręki. Mamusia odwraca się, uśmiecha i wraca do przerwanej rozmowy.
Ona niewiele z tego rozumie, więc przysiada na swoim krześle i opiera czoło o plecy mamusi.
*

Straszny list Grossmutter spaliła, a blaszkę rzuciła na dno szuflady. Bo niby na co się komu takie żelastwo przydać miało. A łez jej nikt nie zobaczył, kiedy o Albercie zawiadomienie przyszło. Tylko twardo jej się tak w piersiach zrobiło i sucho. I już ta suchość w niej pozostała.
Żeby nie ta Olga – iskierka – już nijak żyć by nie szło. Ale była. Przywitała. Ręce ucałowała.
Berta też się odnalazła. Daleko. Ale – żyła.
Najwięcej o Jagusi Grossmutter myślała. Wieści żadnych nie było, ale w sercu czuła, że żyje. Czasami tylko coś ją tak kłuło i niemoc ją zupełnie czarna ogarniała. A płakać nie mogła. Choć czuła, że się tej pierworodnej jakaś krzywda dzieje…
*

Lubi zapach mamusi. Wszystkie jej rzeczy pachną różami. Mamusia używa perfum, które nazywają się Chanel 19.
Kiedy będzie dorosła, też będzie takich używać. I będzie miała takie piękne ręce i pomalowane paznokcie. Będzie chodziła w obcisłych czarnych spódnicach i eleganckich bluzeczkach. A do tych bluzeczek będzie przypinać różyczkę, którą dostała od Grossmutter. I zawsze będzie miała na nogach piękne buciki na wysokich obcasach.
Próbuje wyobrazić sobie siebie jako dorosłą osobę, ale nie udaje jej się, więc – zniechęcona – potrząsa głową i stara się wyłowić z rozmowy chociaż kilka znajomych słów.
*

Ledwo to niebożątko odchuchali, kiedy do domu wróciło. A kiedy Grossmutter tę swoją córkę zobaczyła, to jej kawałek serca umarł.
Grossvater niby udawał, że wszystko jest jak dawniej, ale też się w sobie gryzł i to Grossmutter sen z powiek spędzało.
Może tylko ta wiadomość o wnuczce zdrowej trochę ich oboje pocieszała…
A potem to już lata biegły jak szalone i ani się obejrzała, jak kostucha jej męża zabrała. Dobrze chociaż, że pod koniec spokoju trochę zaznał. Należało mu się, bo dobry był z niego mąż i ojciec…
*

Przy stole znowu robi się małe zamieszanie, bo Olga wnosi lody.
Dostaje swój pucharek. W nozdrza wwierca się orzeźwiający, przyjemny aromat. Zanurza łyżeczkę i nieufnie unosi nieco mrożonej słodkości do ust. Próbuje koniuszkiem języka i rozpłaszcza zimną grudkę na podniebieniu.
Pycha!
Nigdy jeszcze nie jadła lodów z prawdziwą kawą, ale już wie, że będą jej ulubionymi.
Znad pucharka ze smakołykiem zerka na Grossmutter. Dopiero teraz dostrzega w jej oczach zmęczenie i pierwszy raz myśli sobie, że sto lat to bardzo dużo. Cały wiek. Można czuć się zmęczonym, jeśli żyje się na świecie już cały wiek.
I zaczyna zastanawiać się, jak będzie wyglądała mamusia, gdy będzie miała tyle lat. Nie umie sobie tego wyobrazić, ale dochodzi do przekonania, że na pewno nadal będzie taka sama piękna i młoda.
Na tym kończy rozmyślania na ten temat i ponownie skupia się na jedzeniu lodów.
*

Niby niewiele się w niej zmieniło. Tylko śpiewać już Grossmutter nie chciała. Ostatni raz na pożegnanie, kiedy Grossvater, taki dostojny, z ustami ułożonymi w delikatny uśmiech leżał, mu ulubioną piosnkę zanuciła.
Potem to już coraz większą słabość i niezdarność w sobie czuła. Zrobiła się powolna i miała wrażenie, że jest coraz lżejsza.
Całe dnie spędzała na czytaniu, bo – dziękować Bogu – wzrok miała całkiem dobry, albo na słuchaniu muzyki.
Lubiła zdjęcia przeglądać i pamiątki, których się niemało nazbierało przez życie…
*

Przyjęcie powoli dobiega końca. Goście wstają od stołu, podchodzą do Grossmutter i żegnają się z nią. W końcu zostają tylko oni z mamusią i tatą, Olga i Jaga.
Mamusia zamienia jeszcze parę zdań z Grossmutter i na chwilę wychodzi do kuchni. Tatuś podaje jej płaszczyk, więc ubiera się bez marudzenia.
Grossmutter wygląda, jakby drzemała w swoim fotelu, więc podchodzi na paluszkach i patrzy na nią przez chwilę. Wtedy Grossmutter otwiera oczy i uśmiecha się do niej porozumiewawczo, a kiedy ona podchodzi bliżej, Grossmutter wyciąga rękę i dotyka jej policzka. Ma chłodne palce, ale dotyk jej skóry jest przyjemny. I wtedy ona pochyla się nagle, obejmuje Grossmutter delikatnie za szyję i przytula swój policzek do jej policzka. A kiedy zwalnia uścisk i odsuwa się, zawstydzona tą poufałością, Grossmutter przygląda się jej i zaczyna się śmiać.
I wtedy, w tym śmiechu, wygląda jak zupełnie młoda dziewczyna.

Obrazki. Olga.

Siedzi pod stołem i przez oczka koronkowej serwety przygląda się szpiczastym kolanom w cielistych pończochach. Wąska szara spódnica sprawia, że kolana nie mogą rozejść się na boki i ciasno przylegają do siebie. Grube łydki wyglądają, jakby się przepychały. Opuchnięte lekko kostki ocierają się o siebie. Od czasu do czasu kolana unoszą się, a wtedy obcasy brązowych pantofelków odrywają się naprzemiennie od parkietu.
*

Co to była za radość, kiedy się te wszystkie okropieństwa skończyły. Podlotkami jeszcze były, to i nie bardzo rozumiały, co się na świecie działo, ale ten entuzjazm powszechny nawet one czuły.
Ludzie trochę odetchnęli i choć niby nic się nie rozstrzygnęło, to jakoś ufnie w przyszłość patrzyli. Nikomu łatwo nie było, bo wszystkim bieda zaglądała w oczy, ale nadzieja na lepsze jutro kiełkowała…
*

Przenosi wzrok na drugą stronę i dostrzega szczupłe łydki obleczone czarnymi pończochami. Koronkowy rąbek popielatej sukni powiewa delikatnie, a czarne czółenka tkwią nieruchomo w pozie na baczność. Te nogi są jej świetnie znane.
Jak również głos – niski, spokojny, wyważony. Głos Olgi.
Stara się prawie nie oddychać. I nie o to chodzi, że Olga by ją przepędziła. Nie. Olga doskonale wie, że ona siedzi pod tym stołem i podsłuchuje.
To ciotka Jaga jest zagrożeniem.
*

A potem emocje opadły i nastała zwykła codzienna szarość.
Papa markotniał coraz bardziej i przypatrywał się im ze smutkiem. A przecież i on nie chciał wierzyć, że z dnia na dzień wszystko się może skończyć. W domu powtarzało się, że trzeba liczyć na zdrowy rozsądek i modlić się, by nie doszło do najgorszego, bo wtedy… Nie wiadomo, co się może stać…
*

Olga jest dobra. I piękna. Ma czarne oczy, prosty mały nos i drobne usteczka; ciemne brwi wyrażające stanowczość i łagodny podbródek. Czarne włosy upięte w kok, który podkreśla kształtną głowę. Ma gładką, cieniutką szyję i przepiękne ramiona. To ją kiedyś chciał malować Chagall. Tak, ten właśnie sławny Chagall, chociaż wtedy jeszcze taki sławny nie był. Ale nawet gdyby był najsławniejszy – papa i tak by nie pozwolił, bo dziewczęta kiedyś musiały się szanować. Więc pan Chagall przesłał tylko Oldze miniaturkę wraz z listem, który na szczęście nigdy nie trafił w ręce papy, bo pewnie skończyłby w ogniu.
*

Niby młode jeszcze były, nie aż tak jednak znowu, by niepokojących znaków nie dostrzegać. Z półsłówek, bo o pewnych sprawach w domu otwarcie rozmawiać nie było można, wnioskowały, że niedobrze się dzieje.
Nie po to też papa na guwernerów wydawał, żeby się panienki tylko w romansach rozczytywały. Gazet nigdy nie brakowało, a i na mieście coraz bardziej huczało. Tak całkiem przecież naiwne nie były.
A kiedy papa zarządził, by na jakiś czas jeszcze w letnim domu pozostały, zatrwożyły się nie na żarty…
*

Widzi, jak Szpiczaste Kolana poruszają się gwałtownie, a brązowe pantofelki przytupują niecierpliwie. Po chwili słychać kliknięcie torebkowego zamka i szelest papierka. Potem Szpiczaste Kolana znikają jej z oczu. Słyszy kroki Olgi i skrzyp wieczka od pozytywki… Jeden… Drugi…
Następnie Olga podchodzi do stołu i robi porządek.
Nagle otwierają się drzwi i słyszy kłapanie podeszew. Po chwili w koronkowych otworkach pojawiają się obleczone grubymi granatowymi rajtuzami chude kolana, ręka sięgająca do serwety i wykrzywiona grymasem wściekłości twarz.
– Hier sind Sie, junge Dame! – syczy ciotka Jaga i mocno chwyta ją za ramię chudymi palcami.
Nie opiera się. Posłusznie wychodzi spod stołu.
*

Kiedy wróciły wreszcie do miasta, w domu nowe porządki zastały. I dnia nie było, żeby się mężczyźni wieczorami w gabinecie papy nie zbierali i nie radzili nad czymś.
A choć nieprzyjęte było, żeby młode dziewczęta z mężczyznami o pewnych sprawach rozmawiały, po coś przecież tę inteligencję i wdzięk miały. Wprost nie pytając, umiały wiele się dowiedzieć. Z młodymi zawsze łatwiej szło, ale naprawdę ważne informacje tylko od tych starszych uzyskać można było…
A i papa – choć niby bronił się przed tymi indagacjami – przecież coś tam zawsze dla świętego spokoju, a może i z troski – napomknął…
*

Ciotka Jaga nie jest taka piękna jak Olga. Ma siwą, krótko przystrzyżoną czuprynę, surowe niebieskie oczy, brzydki nos i zawsze zaciśnięte usta. Jest chuda i granatowa. Kanciasta i płaska. Nie ma w sobie miękkości Olgi, choć są siostrami.
Ciotka Jaga każe się nazywać Tante Hedwig i mówi tylko po niemiecku. A chociaż świetnie zna język polski, nie używa go nigdy.
Jeśli ktoś z domowników zwróci się do niej po polsku – udaje, że nie rozumie.
Można rozmawiać z nią także po rosyjsku, ewentualnie – po francusku…
Uparta jest i wredna. Za używanie polskiego można za karę nie dostać obiadu albo podwieczorku… Bo ciotka Jaga nie uznaje kolacji. Mówi, że jest ungesund.
*

Coraz gorzej zaczynało się dziać. Kotłowało się wokół i nikt w pozorny spokój już za bardzo nie wierzył.
Papa coraz częściej przebywał poza domem. Wpadał jak po ogień. Przeważnie późnym wieczorem. Nazajutrz z samego rana już go nie było. Wszystko spoczywało na ich barkach. Niby były przyzwyczajone, ale te ciągłe wyjazdy nie wróżyły niczego dobrego…
*

Stoi teraz przed ciotką Jagą ze spuszczoną głową i udaje, że jest jej przykro, że znowu złamała zakaz i wlazła pod stół. A ciotka Jaga wcale nie udaje, że jest wściekła. Tym swoim wysokim, chłodnym głosem oznajmia zimno:
– Heute gehen Sie zu Bett ohne Nachtisch, mein Fraulein! – po czym każe odejść.
Odchodzi więc, rzucając przelotne spojrzenie Oldze, która uśmiecha się do niej krzepiąco.
Nie martwi się. Wie, że Olga zawsze ją poratuje ciastkiem albo pączkiem.
*

Aż przyszło najgorsze…
Kiedy uciekały, nie miały pojęcia, że to już na zawsze. Myślały, że gdy wszystko się uspokoi – powrócą do domu…
Czekały na wieści od papy, ale zamiast tego zjawił się on sam – ranny, ledwo żywy…
A potem do tego miasteczka ciągnęli też inni, bo miał tu powstać bastion przeciw tej strasznej sile. Niestety – plany spaliły na panewce…
Choć naiwność nędzą i głodem okupili, Bogu dziękowali, że im się ujść przed tłuszczą z życiem udało. Na szczęście papa dostał pracę w magistracie, więc nie było tak strasznie. Jakoś sobie radzili…
*

Olga nigdy nie zawodzi…
Siedzi w łóżku i przygląda się jej pięknym dłoniom. Jasnym i wąskim dłoniom o długich szczupłych palcach, które głaszczą okładkę książki. Olga – jak co wieczór – przyszła do jej pokoju. I jak co wieczór – przyniosła jej kakao i kilka herbatników w metalowym pudełku.
Ciotka Jaga nigdy tu do niej nie zagląda. I dobrze. Wystarczy, że przez cały dzień ją strofuje i poucza:
– Stehen Sie gerade, mein Fraulein!
– Knie zusammen, mein Fraulein!
– Ellbogen an Ihrer Seite, mein Fraulein!
Ciotka Jaga nigdy nie używa jej imienia. Zawsze nazywa ją „swoją panną”. Nawet kiedy żegna się przed snem, mówi:
– Schlafen Sie gut, mein Fraulein! A chociaż to niemiłe, trzeba wstać, uśmiechnąć się, odpowiedzieć:
– Schlafen Sie gut auch, Tante Hedwig! – i iść do siebie.
Olga jest inna. Przytuli. Pogłaszcze po głowie. Opowie coś…
*

Kiedy o rękę ciotki Jagi zaczął się starać starszy od niej, emerytowany wojskowy – nie myślała długo. Przyjęła oświadczyny i po ślubie przeniosła się parę uliczek dalej na swoje.
Byli zgodnym i chyba dość szczęśliwym małżeństwem, chociaż nie doczekali się dzieci. Wojskowy miał chore serce i zmarło mu się trzy lata po ślubie. Zostawił po sobie pokaźny mająteczek, więc ciotka Jaga mogła spać spokojnie.
*

Odkłada książkę. Ten francuski romans jest okropnie nudny i mnóstwo w nim dziwacznych słów, których nie zna. Ale nie chce robić przykrości Oldze, która przyniosła go jej w największym sekrecie, by mogła sobie poczytać przed zaśnięciem, bo tak robiły dziewczynki w czasach, gdy Olga była podlotkiem.
Czyta więc po parę zdań, biedząc się nad pisownią i okropnymi wyrażeniami. I myśli sobie, że strasznie nudne musiało być życie takich panienek z romansów, które nic innego nie robiły, tylko wyglądały wiadomości o ukochanym.
To nie dla niej. Ona by tak nie mogła – całe dnie siedzieć w saloniku, spacerować po alejkach i wzdychać.
Ale czyta, bo Olga lubi czasem pokonwersować o lekturze.
*

O Olgę też różni się starali, ale ona nigdy za mąż nie wyszła. Podobno miała narzeczonego, który zginął podczas tych strasznych wydarzeń. Ale o tym Olga nie chciała mówić. Czasami tylko wyjmowała spod bluzki staroświecki medalion, otwierała go i uśmiechała się czule. Ale robiła to tylko wtedy, gdy nie było w pobliżu ciotki Jagi. Bo ciotka Jaga bardzo się gniewała na Olgę. Zabierała jej medalion i ze złością nazywała wszystko głupimi sentymentami.
A Olga wcale się nie denerwowała, tylko wciąż uśmiechała się tym łagodnym uśmiechem, co doprowadzał ciotkę Jagę do zimnej furii.
W ogóle, Olga dużo się uśmiechała. I była wtedy jeszcze piękniejsza…
*

Po całym dniu często leży w ciemności z otwartymi oczyma i nie może zasnąć. Co roku przyjeżdża tu na trzy tygodnie wakacji. Nawet lubi tu być. Dom jest ładny, a za nim znajduje się kawałek ogrodu. W ogrodzie jest huśtawka i góra żółtego piasku. Rosną jabłonki, grusze i śliwy. Są dwie stare wiśnie i czereśnia. Z najsmaczniejszymi owocami na świecie – słodkimi i czerwonymi. Z tych czereśni Olga robi przepyszną galaretkę i sok. A z wiśni – konfitury. Ciotka Jaga piecze za to najlepsze szarlotki i placki śliwkowe. Olga zawsze ma dla niej schowany kawałek tej pyszności.
Oczy jej się same zamykają i w półśnie widzi Olgę w długiej, jasnej sukni i koronkowym szalu w ramionach jakiegoś przystojnego młodzieńca w mundurze.
*

Po śmierci męża ciotka Jaga nie wróciła do domu. Mieszkała sama i wtedy jeszcze była miłą, wesołą kobietą.
Olga, żeby trochę odciążyć rodziców, zaczęła dawać lekcje muzyki, bo papa dużą wagę przykładał do ich wykształcenia i wszystkie uczyły się gry na fortepianie, miały też lekcje śpiewu. Poza tym świetnie znały kilka języków. „W piśmie i w mowie” – jak to podkreślała ciotka Jaga.
Papa krzywo patrzył na pracę Olgi, ale nic nie mówił…
*

Ranek zawsze jest tu taki sam. Trzeba wstać „dwa kwadranse na ósmą” – jak mówi ciotka Jaga, umyć się, ubrać, nakryć do stołu i równo o ósmej zasiąść do śniadania. Przy śniadaniu nie można rozmawiać ani czytać. Trzeba siedzieć prosto i jeść obrzydliwą, rzadką kaszkę na mleku. To nie jest wcale takie łatwe, jak się wydaje – unieść łyżkę z wodnistą cieczą do ust nie pochylając głowy i nie odstawiając łokci na boki. Na początku bardzo jej nie szło. Książki spod pach wciąż wypadały i myślała, że nigdy się tego nie nauczy. Nauczyła się. Teraz nawet ciotka Jaga nie ma nic do zarzucenia jej manierom.
*

Potem znowu zaczęła się zawierucha i papa dostał powołanie. One zostały w miasteczku. Ciotce Jadze zarekwirowano dom i musiała wrócić na stare śmieci. To był straszny czas. Mogło się im żyć lepiej, ale nigdy żadna z nich nie pomyślała nawet, żeby podpisać ten okropny papier. Znowu musiały uciekać, ale dobrzy ludzie pomogli i na fałszywych papierach udało im się przeprowadzić w inne miejsce. Dla bezpieczeństwa – rozdzielono je. Ciotka Jaga z Olgą trafiły na małą wioseczkę i nie miały żadnych wiadomości o reszcie rodziny…
*

Kiedy zje, ma czas na swoje sprawy. Może wyjść do ogrodu, albo czytać w saloniku. Może też ćwiczyć wprawki na starym fortepianie pod okiem Olgi. Olga nigdy jej nie strofuje, więc lubi dla niej grać te śmieszne dziecinne melodyjki. Zabawa kończy się, gdy zjawia się ciotka Jaga. Najpierw nic nie mówi, tylko sapie. W końcu jednak nie wytrzymuje, podchodzi do fortepianu i gra poprawnie melodię, każąc jej powtarzać. I ona musi to robić tak długo, póki nie zagra zadowalająco. Godzi się na to, bo czasami ciotka Jaga siada potem przy fortepianie…
To, co robi z klawiszami wydaje się niemożliwe. I wtedy przestaje być tą wredną siwowłosą staruchą. Jej twarz się wygładza, usta uśmiechają i wygląda jak dobra wróżka.
Ale tak zdarza się bardzo rzadko.
Przeważnie poirytowana ciotka każe jej wstać i zamyka klapę ze złością. Wtedy lepiej zejść jej z drogi.
*

Pewnego dnia – tak po prostu – ciotka Jaga nie pojawiła się po pracy w domu. Na początku jeszcze się nie martwili. Dopiero, gdy syn jednego z gospodarzy przybiegł i powiedział, że została aresztowana. Olga nawet się nie zdążyła spakować. Tylko chustę i buty chwyciła. Wywieźli ją z wioseczki wozem pod zgniłą brukwią. Potem dali nowe papiery i koleją wysłali do większego miasta. Do końca już mieszkała przy rodzinie jako krewna ze wsi. Pracowała jako sprzątaczka w tamtejszym magistracie. Musiała mieć legalną pracę. Jej życie podzieliło się wtedy na dwa tory. Ten oficjalny i ten drugi, który w każdej chwili groził aresztowaniem.
Do końca nie wiedziała, co działo się z bliskimi…
*

Po obiedzie to ona musi pozmywać naczynia. Potem może znowu zająć się sobą. Najczęściej, gdy pogoda jest ładna, idzie do ogrodu, siada na huśtawce i przygląda się dzieciom bawiącym się za płotem. Nie dołącza do zabawy, choć bardzo doskwiera jej brak towarzystwa. Ale w tej jednej jedynej kwestii i Jaga i Olga są zgodne – nie wolno jej wychodzić na ulicę. A dzieciaki nie chcą bawić się w ogrodzie. Nie można po nim biegać, hałasować, można tylko grzebać w piasku albo bujać się na huśtawce. To nudne.
Oczywiście mogłaby nie posłuchać i po prostu wyjść, ale… Gdyby chodziło o ciotkę Jagę, nawet by się nie zastanawiała, ale Olga… Olga nie zasługuje na to, żeby ją aż tak martwić.
*

Kiedy wszystko się skończyło, Olga jako pierwsza wróciła do domu. Miasteczko nie było bardzo zniszczone. Tylko biedne i zaniedbane. Ich mieszkanie ziało pustką, nie było w nim mebli, sprzętów, nawet ubrań i naczyń, ale nikt go nie zajął. Zaczęła więc porządkować wszystko, czekając na innych.
Pierwsi wrócili rodzice. Byli wycieńczeni, chudzi, ale żywi.
O ciotce Jadze wciąż nie było żadnych wieści, więc kiedy po pięciu latach ta straszna, siwa zjawa stanęła w progu – po prostu jej nie poznali. Dopiero, kiedy przemówiła. A potem upadła na podłogę i bez trudu przenieśli ją na łóżko. Była lekka jak piórko.
Była też cała w strupach i ropiejących ranach; brudna i zawszona…
*

Raz. Jeden jedyny raz nie posłuchała i pobiegła za dzieciakami. Bawiła się wybornie nad rzeką i naprawdę była w swoim żywiole, mogąc wreszcie dokazywać i skakać. A później nadszedł wieczór i trzeba było wrócić. Ciotka Jaga nawet do niej nie wyszła, ale Olga siedziała po ciemku przy kuchennym stole i jej przygarbione ramionka, wstrząsane płaczem sprawiły, że nigdy już poza obręb tego ogrodu nie wyszła. Dostała wtedy spóźnioną kolację i musiała patrzeć na smutną twarz Olgi.
Ciotka Jaga ukarała ją tygodniem milczenia, co wcale jej nie zmartwiło. Ale Olga kazała jej Jagę przeprosić. Zrobiła to i, niestety, ich relacje wróciły do normy.
*

Ciotka Jaga chorowała bardzo długo. Myśleli, że umrze, ale dzięki ich opiece i staraniom wydobrzała na tyle, że mogła kręcić się po domu. Ale to już nie była ta energiczna, wesoła Jagusia, jaką znali wcześniej. Zrobiła się milcząca i oschła. Nigdy nie opowiadała, co ją spotkało, ale oni czuli, że to musiało być coś strasznego. Patrzyli na jej pokryte bliznami ciało, okaleczoną kobiecość, na zdeformowane paznokcie, powykręcane stawy. Patrzyli na jej bielmem zasnute oko i wielekroć złamany nos i nie śmieli pytać.
Nie mówili też nic, gdy na każdą nową twarz reagowała ucieczką i nigdy nie chciała wyjść za próg. W końcu przywykli…
*

Dziś pada deszcz, więc całe popołudnie spędza na czytaniu. Przez tę pogodę ciotka Jaga ma zły humor i nawet nie wyściubia nosa ze swojego pokoju. Olga siedzi w ulubionym fotelu i przegląda gazety, zaznaczając coś od czasu do czasu ołówkiem. Jest cicho i sennie. Zza okna sączy się niebieskawy półmrok, a przez szparę pod drzwiami – złotawa smuga.
Odrywa wzrok od książki i ukradkiem przygląda się Oldze. Nie może się nadziwić, że na jej twarzy nie ma nawet jednej zmarszczki.
*

Po jakimś czasie ciotka Jaga zaczęła nawet się odzywać. Jakoś wracała powoli do rzeczywistości, a oni cieszyli się, choć zrobiła się bardzo sarkastyczna i złośliwa.
Wciąż nie potrafiła opuścić domu, ale przynajmniej już nie zrywała się w środku nocy z potwornym krzykiem i nie stawała na baczność, bełkocąc jakieś urywane polskie zdania.
Jednego tylko nie potrafiła się oduczyć. W jej szafce, pod materacem i w różnych kątach odnajdowali skibki zeschniętego, czasami zapleśniałego chleba. Najpierw pozbywali się tych zapasów próbując tłumaczyć. Wreszcie… przestali.
Tylko Olga raz na kilka dni przeglądała wszystko po cichu i pozbywała się zapleśniałych kawałków…
*

Kręci się wokół Olgi. Wie, że niedługo będzie musiała opuścić salonik i czeka na odpowiedni moment, by ukryć się pod stołem. Nic nie umie poradzić na to, że Olga tak ją fascynuje. Pada deszcz, więc dzisiaj ciotka Jaga na pewno nie zjawi się i nie złapie jej na nieposłuszeństwie. Wystarczy zatem tylko wyczekać odpowiedniego momentu, który nadarzy się, gdy Olga pójdzie otworzyć drzwi.
Słyszy miły dla ucha dźwięk dzwonka i podnosi się z kanapki. Gdy Olga znika za drzwiami – daje nura pod stół.
*

Jakiś czas później ciotka Jaga wydobrzała na tyle, że zaczęła nawet pomagać w domu. Nie było jej łatwo – nigdy nie odzyskała straconego zdrowia, ale nie pieściła się ze sobą. A dzięki fortelowi Olgi zaczęła nawet wychodzić do ogrodu. Pierwszy raz stało się to, gdy Olga nie zerwała śliwek. Wiedziała, że Jaga nie pozwoli, by jedzenie się zmarnowało…
Po śmierci rodziców Olga powróciła do swojego zajęcia. I nawet była zdziwiona, że ktoś wciąż chce się uczyć gry na fortepianie. Z tych lekcji utrzymywała cały dom. Skromne to było życie, ale – nie narzekały.
Kiedy lekarz powiedział jej, że ma artretyzm – przepłakała trzy noce, bo to znaczyło, że nie będzie nawet za co opłacić rachunków…
*

Przez koronkowe dziurki przygląda się złotawym rajstopkom, które zabawnie marszczą się na szerokich kolanach. Ruda wełniana spódnica ciasno przylega do grubych ud, a brzydkie sandały na obcasie pobrzękują klamerkami.
Z góry dobiega ją spokojny, ciepły głos Olgi.
– Nie trzeba się martwić. Dobrze będzie. O Gwiazda… Widzi pani. To dobra karta. Szczęście zwiastuje. Pomyślność w planach. Nie trzeba się bać. Operacja konieczna jest. Tak karty mówią… I żeby doktora słuchać… Wyciągnie pani kartę… Cesarz… Widzi pani – mężczyzna, mądry, uczony, przyjaciel…
Siedzi pod stołem i słucha smutnego głosu, który skarży się Oldze na swoje życie. Widzi na szerokich kolanach spocone ręce z poogryzanymi paznokciami, które tarmoszą wilgotną chusteczkę.